Arddangosfa a noddir gan Bethan Sayed AC Senedd & Pierhead 8 Ionawr – 20 Chwefror
Mae’r arddangosfa Dychmygiadau Cartograffig yn cyflwyno casgliad ysbrydoledig o waith celf a gomisiynwyd mewn ymateb i ddeuddeg nofel Saesneg sydd wedi’u lleoli yng Nghymru. Mae’r rhain yn rhan o brosiect ehangach Atlas Llenyddol Cymru, sy’n ymchwilio i sut mae llyfrau a mapiau’n ein helpu i ddeall natur ofodol y cyflwr dynol. Yn fwy penodol, mae’n edrych ar sut mae nofelau Saesneg sydd wedi’u lleoli yng Nghymru yn cyfrannu at ein dealltwriaeth o natur wir a natur ddychmygol y wlad, ei hanes a’i chymunedau.
Ym mrîff y comisiwn, gwahoddwyd artistiaid i “chwarae gyda syniadau traddodiadol o ran mapio cartograffig, ac i archwilio’r posibiliadau o gyfleu’r cysylltiadau’n weledol rhwng ‘tudalen’ a ‘lle’, ac hefyd rhwng ‘llyfrau’ a ‘mapiau’”.
Drwy ddulliau amrywiol, mae pob gwaith yn profi, yn union fel nad oes un ffordd i ddarllen llyfr neu i adnabod lle; mae pob un yn creu ac yn byw yn ei ‘fyd dychmygol cartograffig’ unigryw ei hun. Eto, gyda’i gilydd, mae’r gwaith yn cyfleu lleisiau niferus sy’n siarad am gyfoeth ysgrifennu, meddwl, ac am fyw mewn Cymru “go iawn a Chymru ddychmygol”.
Dewch i weld yr arddangosfa yn y Senedd a’r Pierhead adeilad cyn rhannu eich gwaith celf a’ch straeon chi fel rhan o weithgaredd gydweithredol yn y Senedd.
Dilynwch ni ar Instagram, Facebook a Twitter er mwyn cadw golwg ar yr hyn sydd yn digwydd ar ystâd y Cynulliad.
Heddiw mae ein Haelodau yn cynnal dadl ar Fil Senedd ac Etholiadau (Cymru), a allai gyflwyno pleidleisiau yn 16 oed yng Nghymru a newid enw’r Cynulliad, wrth iddo barhau yn ei hynt i ddod yn gyfraith.
Ond beth fydd yn digwydd nesaf? Sut mae deddfau yn cael eu gwneud yng Nghymru?
O ble y mae cyfraith newydd yn dod?
Mae pob cyfraith newydd yn dechrau fel syniad i newid sut y mae rhywbeth yn gweithio neu i wneud rhywbeth yn well. Pan fydd cyfraith yn dechrau ei thaith, fe’i gelwir yn Fil – mae’n fersiwn ddrafft o’r gyfraith.
Sut y mae Bil yn dod yn Ddeddf?
Rhaid i Fil fynd drwy bedwar cyfnod yn y Cynulliad Cenedlaethol a chael Cydsyniad Brenhinol cyn dod yn Ddeddf Cynulliad, sef yn gyfraith newydd i Gymru.
Taith Bill: Cyfnod 1
Mae Aelodau’r Cynulliad rydych chi yn eu hethol yn
penderfynu a oes angen y gyfraith newydd ar Gymru.
Mae’r Bil yn dechrau ei daith gyda phwyllgor. Mae pwyllgorau
yn grwpiau bach o Aelodau Cynulliad sy’n edrych ar bynciau penodol.Mae’n bosibl
y bydd mwy nag un pwyllgor yn gweithio ar y Bil cyn iddo ddod i’r Cyfarfod
Llawn.
Mae’r pwyllgor sy’n edrych ar y Bil yn cwrdd ag arbenigwyr
pwnc, sy’n helpu i lunio’r Bil. Efallai y bydd y pwyllgor yn cynnal ymgynghoriad
cyhoeddus, lle gallech roi eich barn.
Mae Cyfnod 1 yn caniatáu i’r pwyllgor gasglu tystiolaeth gan
bawb y maen nhw’n siarad â nhw, ac maent yn cynnwys y dystiolaeth mewn
adroddiad. Bydd yr adroddiad hwn yn dweud a yw’r pwyllgor yn cytuno â phrif nod
y Bil. Gallai hefyd awgrymu newidiadau i eiriad y Bil. Y
n olaf, mae Aelodau’r Cynulliad yn cynnal dadleuon yn y Cyfarfod Llawn ar yr holl adroddiadau a ysgrifennwyd am y Bil. Maent yn pleidleisio i benderfynu a oes angen y gyfraith newydd hon ar Gymru. Os bydd y mwyafrif o Aelodau’r Cynulliad yn pleidleisio ‘na’, mae’r Bil yn dod i ben yn y cyfnod hwn.
Yng Nghyfnod 1:Mmae Aelodau’r Cynulliad yn edrych ar y pethau sylfaenol. Maent yn cwrdd ac yn penderfynu, mewn egwyddor, a oes angen y gyfraith newydd hon ar Gymru.
– Mae un neu fwy o bwyllgorau yn edrych ar y Bil ac yn ysgrifennu adroddiadau Cyfnod 1. – Mae Aelodau’r Cynulliad yn cynnal dadl yn y Cyfarfod Llawn am bob adroddiad sydd wedi’i ysgrifennu am y Bil. – Mae Aelodau’r Cynulliad yn pleidleisio yn y Cyfarfod Llawn i benderfynu a oes angen y Gyfraith newydd ar Gymru.
Taith Bil: Cyfnod 2
Mae Aelodau’r Cynulliad yn cyfarfod mewn pwyllgor.
Maent yn edrych ar y Bil, iac yn wneud newidiadau i’w eiriad. Gall pob Aelod Cynulliad adolygu’r Bil, ac awgrymu newidiadau. Efallai y byddant yn gweld ffordd y gallent ei wella. Efallai eu bod yn meddwl y byddai’n well pe bai Bil hefyd yn gwneud rhywbeth arall, neu ei fod yn gwneud gormod a bod angen iddo fod yn fwy penodol.
Mae pob newid y maent yn ei awgrymu yn welliant.
Mae’r pwyllgor sy’n gweithio ar y Bil yn edrych ar yr holl welliannau a awgrymwyd gan Aelodau’r Cynulliad. Maent yn cyfarfod ac yn trafod beth fyddai’r gwelliannau yn ei wneud i’r Bil, ac yn pleidleisio i benderfynu a ddylid eu cynnwys. Dim ond os yw mwyafrif aelodau’r pwyllgor yn pleidleisio y dylai gael ei gynnwys y bydd gwelliant yn cael ei gynnwys.
Yng Nghyfnod 2: Mae Aelodau’r Cynulliad yn llunio’r Bil. Mae grŵp bach o Aelodau’r Cynulliad yn cyfarfod fel pwyllgor ac yn edrych ar awgrymiadau i ddiwygio’r Bil. – Gall pob Aelod Cynulliad awgrymu gwelliant i’r Bil. – Mae’r pwyllgor sy’n gweithio ar y Bil yn edrych ar yr hyn y bydd pob gwelliant yn ei wneud i’r Bil. – Mae aelodau’r pwyllgor yn pleidleisio ar ba ddiwygiadau y dylid eu cynnwys yn y Bil.
Taith Bil: Cyfnod 3
Mae Aelodau’r Cynulliad yn casglu yn y Cyfarfod Llawn. Y Cyfarfod Llawn yw’r cyfarfod sy’n cynnwys yr holl Aelodau Cynulliad yn y Siambr, y siambr trafod. Maent yn edrych ar y Bil, yn adolygu awgrymiadau ac yn gwneud newidiadau terfynol i’w eiriad. Gall pob Aelod Cynulliad adolygu’r Bil, ac awgrymu gwelliannau.
Yn ystod y Cyfarfod Llawn, gall pob Aelod Cynulliad a awgrymodd welliant esbonio ei welliant, a rhoi ei resymau dros yr awgrym. Gall Aelodau eraill y Cynulliad ddweud a ydynt yn cytuno â’r gwelliant arfaethedig. Mae’n bwysig bod pob Aelod Cynulliad sydd am siarad yn y Cyfarfod Llawn yn gallu dweud ei ddweud. Weithiau bydd angen gwneud rhagor o waith ar Fil.
Mae yna opsiwn i gynnal rhagor o ddadleuon ar y Bil ac i bleidleisio arnynt. Rydym yn galw’r cyfnodau ychwanegol hyn yn Gyfnod 3 Pellach, yn Gyfnod Adrodd ac yn Gyfnod Adrodd Pellach. Er hynny, nid yw’r rhan fwyaf o’r Biliau yn mynd drwy’r cyfnodau hyn. Âr ôl i bob Aelod Cynulliad yn y Cyfarfod Llawn drafod a phleidleisio ar y gwelliant terfynol, mae geiriad y Bil wedi’i gwblhau.
Bellach mae gan y Bil ei eiriad terfynol ac mae’n barod i symud ymlaen i’w gyfnod olaf yn y Cynulliad Cenedlaethol.
Yng Nghyfnod 3: Mae Aelodau’r Cynulliad yn mireinio’r Bil. Mae’r Bil yn mynd yn ôl i’r Siambr i Aelodau’r Cynulliad wneud newidiadau terfynol.
– Gall pob Aelod Cynulliad awgrymu gwelliant i’w drafod ac i ddadlau yn ei gylch yn y Cyfarfod Llawn. – Gall Aelodau’r Cynulliad a gynigiodd welliant esbonio pam eu bod yn ei awgrymu. – Mae Aelodau’r Cynulliad yn pleidleisio ar ba welliannau y dylid eu cynnwys yn y Bil terfynol.
Taith Bil: Cyfnod 4
Mae Aelodau’r
Cynulliad yn pleidleisio yn y Cyfarfod Llawn i gytuno ar eiriad terfynol y Bil.
Ar ôl i’r Bil gyrraedd Cyfnod 4, mae ei eiriad yn derfynol. Ni all Aelodau’r
Cynulliad ddiwygio’r Bil ymhellach. Yn ystod dadl Cyfnod 4, mae Aelodau’r
Cynulliad yn edrych ar destun terfynol y Bil, ac yn penderfynu a ddylai ddod yn
gyfraith newydd. Ar ôl y ddadl, maent yn pleidleisio – ‘a ddylai’r Bil hwn ddod
yn Ddeddf, sef yn gyfraith newydd i Gymru? Os bydd mwyafrif Aelodau’r Cynulliad
yn pleidleisio yn erbyn pasio’r Bil, mae’r Bil yn methu. Ni all unrhyw beth
pellach ddigwydd gyda Bil unwaith y bydd wedi methu. Os bydd mwyafrif Aelodau’r
Cynulliad yn pleidleisio o blaid pasio’r Bil, yna mae wedi llwyddo ar ei hynt
drwy’r Cynulliad Cenedlaethol. Gall fynd ymlaen i’w gyfnod terfynol i ddod yn
gyfraith newydd (Deddf Cynulliad) – cyn belled nad oes unrhyw her gyfreithiol
iddo.
Yng Nghyfnod 4: Mae Aelodau’r Cynulliad yn pleidleisio’n derfynol ar y Bil. Mae Bil llwyddiannus yn cwblhau ei daith drwy’r Cynulliad Cenedlaethol
– Mae Aelodau’r Cynulliad yn trafod geiriad terfynol y Bil. – Cynhelir pleidlais derfynol i gytuno ar eiriad terfynol y Bil. – Os na fydd Bil yn pasio’r cyfnod hwn, mae’n methu.
Cydsyniad Brenhinol
Mae’r Frenhines yn rhoi Cydsyniad Brenhinol i’r Bil. Mae hwn yn gytundeb ffurfiol y gall y Bil ddod yn Ddeddf Cynulliad.
Er mwyn cyrraedd y cyfnod hwn, mae Aelodau’r Cynulliad wedi ysgrifennu’r Bil, craffu arno, ei ddiwygio a phleidleisio arno. Maent wedi siarad ag arbenigwyr ar y pwnc, ac efallai eich bod chi eich hun wedi cael dweud eich dweud, drwy ymateb i ymgynghoriad pwyllgor.
Mae’r Frenhines yn rhoi Cydsyniad Brenhinol i bob Bil sy’n mynd ar ei hynt yn llwyddiannus drwy’r pedwar cyfnod yn y Cynulliad Cenedlaethol. Cytundeb ffurfiol y gall y Bil ddod yn Ddeddf Cynulliad yw Cydsyniad Brenhinol. Rhaid i bob deddfwriaeth sylfaenol sy’n cael ei gwneud gan bob Senedd a Chynulliad yn y DU gael Cydsyniad Brenhinol.
Gallwch weld pa gyfreithiau a wnaed yng Nghymru ers 2016, a sut yr aed ati i’w gwneud drwy fynd i www.cynulliad.cymru/deddfau.
Cydsyniad Brenhinol: y cyfnod olaf ar y daith, pan fydd y Bil yn dod yn Ddeddf Cynulliad.
– Mae’r Frenhines yn rhoi Cydsyniad Brenhinol i’r Bil. – Mae’r Bil yn dod yn Ddeddf Cynulliad
Heddiw mae ein Haelodau yn cynnal dadl ar Fil Senedd ac Etholiadau (Cymru), a allai gyflwyno pleidleisiau yn 16 oed yng Nghymru a newid enw’r Cynulliad, wrth iddo gyrraedd Cyfnod 3 ei hynt i ddod yn gyfraith.
Ond beth yw ystyr hynny? Beth fydd yn digwydd nesaf?
O ble y mae cyfraith newydd yn dod?
Mae pob cyfraith newydd yn dechrau fel syniad i newid sut y mae rhywbeth yn gweithio neu i wneud rhywbeth yn well. Pan fydd cyfraith yn dechrau ei thaith, fe’i gelwir yn Fil – mae’n fersiwn ddrafft o’r gyfraith.
Sut y mae Bil yn dod yn Ddeddf?
Rhaid i Fil fynd drwy bedwar cyfnod yn y Cynulliad Cenedlaethol a chael Cydsyniad Brenhinol cyn dod yn Ddeddf Cynulliad, sef yn gyfraith newydd i Gymru.
Taith Bill: Cyfnod 1
Mae Aelodau’r Cynulliad rydych chi yn eu hethol yn
penderfynu a oes angen y gyfraith newydd ar Gymru.
Mae’r Bil yn dechrau ei daith gyda phwyllgor. Mae pwyllgorau
yn grwpiau bach o Aelodau Cynulliad sy’n edrych ar bynciau penodol.Mae’n bosibl
y bydd mwy nag un pwyllgor yn gweithio ar y Bil cyn iddo ddod i’r Cyfarfod
Llawn.
Mae’r pwyllgor sy’n edrych ar y Bil yn cwrdd ag arbenigwyr
pwnc, sy’n helpu i lunio’r Bil. Efallai y bydd y pwyllgor yn cynnal ymgynghoriad
cyhoeddus, lle gallech roi eich barn.
Mae Cyfnod 1 yn caniatáu i’r pwyllgor gasglu tystiolaeth gan
bawb y maen nhw’n siarad â nhw, ac maent yn cynnwys y dystiolaeth mewn
adroddiad. Bydd yr adroddiad hwn yn dweud a yw’r pwyllgor yn cytuno â phrif nod
y Bil. Gallai hefyd awgrymu newidiadau i eiriad y Bil. Y
n olaf, mae Aelodau’r Cynulliad yn cynnal dadleuon yn y Cyfarfod Llawn ar yr holl adroddiadau a ysgrifennwyd am y Bil. Maent yn pleidleisio i benderfynu a oes angen y gyfraith newydd hon ar Gymru. Os bydd y mwyafrif o Aelodau’r Cynulliad yn pleidleisio ‘na’, mae’r Bil yn dod i ben yn y cyfnod hwn.
Yng Nghyfnod 1:Mmae Aelodau’r Cynulliad yn edrych ar y pethau sylfaenol. Maent yn cwrdd ac yn penderfynu, mewn egwyddor, a oes angen y gyfraith newydd hon ar Gymru.
– Mae un neu fwy o bwyllgorau yn edrych ar y Bil ac yn ysgrifennu adroddiadau Cyfnod 1. – Mae Aelodau’r Cynulliad yn cynnal dadl yn y Cyfarfod Llawn am bob adroddiad sydd wedi’i ysgrifennu am y Bil. – Mae Aelodau’r Cynulliad yn pleidleisio yn y Cyfarfod Llawn i benderfynu a oes angen y Gyfraith newydd ar Gymru.
Taith Bil: Cyfnod 2
Mae Aelodau’r Cynulliad yn cyfarfod mewn pwyllgor.
Maent yn edrych ar y Bil, iac yn wneud newidiadau i’w eiriad. Gall pob Aelod Cynulliad adolygu’r Bil, ac awgrymu newidiadau. Efallai y byddant yn gweld ffordd y gallent ei wella. Efallai eu bod yn meddwl y byddai’n well pe bai Bil hefyd yn gwneud rhywbeth arall, neu ei fod yn gwneud gormod a bod angen iddo fod yn fwy penodol.
Mae pob newid y maent yn ei awgrymu yn welliant.
Mae’r pwyllgor sy’n gweithio ar y Bil yn edrych ar yr holl welliannau a awgrymwyd gan Aelodau’r Cynulliad. Maent yn cyfarfod ac yn trafod beth fyddai’r gwelliannau yn ei wneud i’r Bil, ac yn pleidleisio i benderfynu a ddylid eu cynnwys. Dim ond os yw mwyafrif aelodau’r pwyllgor yn pleidleisio y dylai gael ei gynnwys y bydd gwelliant yn cael ei gynnwys.
Yng Nghyfnod 2: Mae Aelodau’r Cynulliad yn llunio’r Bil. Mae grŵp bach o Aelodau’r Cynulliad yn cyfarfod fel pwyllgor ac yn edrych ar awgrymiadau i ddiwygio’r Bil. – Gall pob Aelod Cynulliad awgrymu gwelliant i’r Bil. – Mae’r pwyllgor sy’n gweithio ar y Bil yn edrych ar yr hyn y bydd pob gwelliant yn ei wneud i’r Bil. – Mae aelodau’r pwyllgor yn pleidleisio ar ba ddiwygiadau y dylid eu cynnwys yn y Bil.
Taith Bil: Cyfnod 3
Mae Aelodau’r Cynulliad yn casglu yn y Cyfarfod Llawn. Y Cyfarfod Llawn yw’r cyfarfod sy’n cynnwys yr holl Aelodau Cynulliad yn y Siambr, y siambr trafod. Maent yn edrych ar y Bil, yn adolygu awgrymiadau ac yn gwneud newidiadau terfynol i’w eiriad. Gall pob Aelod Cynulliad adolygu’r Bil, ac awgrymu gwelliannau.
Yn ystod y Cyfarfod Llawn, gall pob Aelod Cynulliad a awgrymodd welliant esbonio ei welliant, a rhoi ei resymau dros yr awgrym. Gall Aelodau eraill y Cynulliad ddweud a ydynt yn cytuno â’r gwelliant arfaethedig. Mae’n bwysig bod pob Aelod Cynulliad sydd am siarad yn y Cyfarfod Llawn yn gallu dweud ei ddweud. Weithiau bydd angen gwneud rhagor o waith ar Fil.
Mae yna opsiwn i gynnal rhagor o ddadleuon ar y Bil ac i bleidleisio arnynt. Rydym yn galw’r cyfnodau ychwanegol hyn yn Gyfnod 3 Pellach, yn Gyfnod Adrodd ac yn Gyfnod Adrodd Pellach. Er hynny, nid yw’r rhan fwyaf o’r Biliau yn mynd drwy’r cyfnodau hyn. Âr ôl i bob Aelod Cynulliad yn y Cyfarfod Llawn drafod a phleidleisio ar y gwelliant terfynol, mae geiriad y Bil wedi’i gwblhau.
Bellach mae gan y Bil ei eiriad terfynol ac mae’n barod i symud ymlaen i’w gyfnod olaf yn y Cynulliad Cenedlaethol.
Yng Nghyfnod 3: Mae Aelodau’r Cynulliad yn mireinio’r Bil. Mae’r Bil yn mynd yn ôl i’r Siambr i Aelodau’r Cynulliad wneud newidiadau terfynol.
– Gall pob Aelod Cynulliad awgrymu gwelliant i’w drafod ac i ddadlau yn ei gylch yn y Cyfarfod Llawn. – Gall Aelodau’r Cynulliad a gynigiodd welliant esbonio pam eu bod yn ei awgrymu. – Mae Aelodau’r Cynulliad yn pleidleisio ar ba welliannau y dylid eu cynnwys yn y Bil terfynol.
Taith Bil: Cyfnod 4
Mae Aelodau’r
Cynulliad yn pleidleisio yn y Cyfarfod Llawn i gytuno ar eiriad terfynol y Bil.
Ar ôl i’r Bil gyrraedd Cyfnod 4, mae ei eiriad yn derfynol. Ni all Aelodau’r
Cynulliad ddiwygio’r Bil ymhellach. Yn ystod dadl Cyfnod 4, mae Aelodau’r
Cynulliad yn edrych ar destun terfynol y Bil, ac yn penderfynu a ddylai ddod yn
gyfraith newydd. Ar ôl y ddadl, maent yn pleidleisio – ‘a ddylai’r Bil hwn ddod
yn Ddeddf, sef yn gyfraith newydd i Gymru? Os bydd mwyafrif Aelodau’r Cynulliad
yn pleidleisio yn erbyn pasio’r Bil, mae’r Bil yn methu. Ni all unrhyw beth
pellach ddigwydd gyda Bil unwaith y bydd wedi methu. Os bydd mwyafrif Aelodau’r
Cynulliad yn pleidleisio o blaid pasio’r Bil, yna mae wedi llwyddo ar ei hynt
drwy’r Cynulliad Cenedlaethol. Gall fynd ymlaen i’w gyfnod terfynol i ddod yn
gyfraith newydd (Deddf Cynulliad) – cyn belled nad oes unrhyw her gyfreithiol
iddo.
Yng Nghyfnod 4: Mae Aelodau’r Cynulliad yn pleidleisio’n derfynol ar y Bil. Mae Bil llwyddiannus yn cwblhau ei daith drwy’r Cynulliad Cenedlaethol
– Mae Aelodau’r Cynulliad yn trafod geiriad terfynol y Bil. – Cynhelir pleidlais derfynol i gytuno ar eiriad terfynol y Bil. – Os na fydd Bil yn pasio’r cyfnod hwn, mae’n methu.
Cydsyniad Brenhinol
Mae’r Frenhines yn rhoi Cydsyniad Brenhinol i’r Bil. Mae hwn yn gytundeb ffurfiol y gall y Bil ddod yn Ddeddf Cynulliad.
Er mwyn cyrraedd y cyfnod hwn, mae Aelodau’r Cynulliad wedi ysgrifennu’r Bil, craffu arno, ei ddiwygio a phleidleisio arno. Maent wedi siarad ag arbenigwyr ar y pwnc, ac efallai eich bod chi eich hun wedi cael dweud eich dweud, drwy ymateb i ymgynghoriad pwyllgor.
Mae’r Frenhines yn rhoi Cydsyniad Brenhinol i bob Bil sy’n mynd ar ei hynt yn llwyddiannus drwy’r pedwar cyfnod yn y Cynulliad Cenedlaethol. Cytundeb ffurfiol y gall y Bil ddod yn Ddeddf Cynulliad yw Cydsyniad Brenhinol. Rhaid i bob deddfwriaeth sylfaenol sy’n cael ei gwneud gan bob Senedd a Chynulliad yn y DU gael Cydsyniad Brenhinol.
Gallwch weld pa gyfreithiau a wnaed yng Nghymru ers 2016, a sut yr aed ati i’w gwneud drwy fynd i www.cynulliad.cymru/deddfau.
Cydsyniad Brenhinol: y cyfnod olaf ar y daith, pan fydd y Bil yn dod yn Ddeddf Cynulliad.
– Mae’r Frenhines yn rhoi Cydsyniad Brenhinol i’r Bil. – Mae’r Bil yn dod yn Ddeddf Cynulliad
Ydych chi wedi
sylwi ei bod yn mynd yn anoddach dod o hyd i fanc neu beiriant codi arian pan
fyddwch chi angen un?
I ddechrau, collodd Cymru 43% o’i changhennau band rhwng mis Ionawr 2015 a mis Awst 2019.
Cyfanswm o 239 at
ei gilydd.
Ar ben hynny, mae 10% o’n peiriannau codi arian am ddim wedi diflannu yn y flwyddyn ddiwethaf.
Nid yw mynediad
at fancio a pheiriannau codi arian am ddim yng Nghymru yn bryder newydd, ond
mae’n peri pryder mawr pa mor gyflym y mae gwasanaethau’n diflannu.
Fe wnaethoch chi
ddweud wrthym mewn arolwg diweddar sut mae colli eich cangen banc neu’ch
peiriant codi arian yn effeithio arnoch chi, eich cymuned a busnesau lleol.
Mae peth o
adborth yr arolwg i’w weld yn y ffeithlun isod.
Angen gweithredu ar fyrder
Mae casgliadau ymchwiliad i fynediad at fancio yng Nghymru wedi’u cyhoeddi. Mae’r adroddiad yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithredu ar frys i amddiffyn ein rhwydwaith bancio gwerthfawr a chefnogi defnyddwyr o Gymru ar lefel y DU.
Os hoffech ddarllen yr adroddiad llawn am fynediad at fancio yng Nghymru, mae ar gael yma.
Fe wnaeth Gwenyn y Pierhead ymdopi â’r gaeaf yn dda – roeddent yn teneuo eu niferoedd ac yn cyd-dynnu am gynhesrwydd yn y cwch gwenyn, gan ei gadw’n dwym ar 30+ gradd yn y canol i amddiffyn eu brenhines. Fe wnaethon ni adael yr holl fêl yn y cychod gwenyn y llynedd gan nad oedden nhw wedi bod gyda ni am y tymor llawn, a hyd yn oed ategu eu deiet gyda rhywfaint o fondant iddyn nhw ei fwyta yn y gwanwyn heb orfod gadael y cychod gwenyn.
Un o’r pecynnau fondant ym mis Chwefror …… mis Mawrth… a mis Ebrill
O’r Gwanwyn i’r Haf
Mae gwahanol bersonoliaethau’r cychod gwenyn wedi parhau
i fod yn amlwg trwy gydol eu blwyddyn gyntaf.
Mae Cwch Gwenyn Dau wedi bod yn llawer mwy bywiog pan oedd yn ceidwaid
yn eu harchwilio, ond maen nhw hefyd wedi bod yn brysurach. Dechreuon nhw wneud digon o fwyd a chynyddu
eu niferoedd eto yn gynnar yn y gwanwyn, tra bod Cwch Gwenyn Un yn dal i bwyllo
ar ôl y gaeaf. Yn gymaint felly mewn
gwirionedd nes i ni hyd yn oed orfod benthyg rhai fframiau bwyd o Gwch Dau i’w
roi i’r gwenyn yng Nghwch Un; ie, gwobrwyo eu diogi!
Erbyn tymor yr haf, wrth i’r doreth o flodau dyfu, yn
enwedig ar y darnau o dir heb eu datblygu o amgylch y Bae lle gall y gwenyn
chwilota, roedd Cwch Un wedi dal y llall i fyny ac erbyn hynny roedd digon o
stociau bwyd yn ddau gwch fel ei gilydd.
Parhau wnaeth y duedd hon, ac yn ddiweddar bu’n rhaid i
ni ychwanegu haen ychwanegol i Gwch Un i storio holl fwyd y gwenyn, ac un arall
ar gyfer eu nyth i gynnal yr holl wenyn bach ychwanegol y buon nhw’n eu gwneud.
Yn y cyfamser, newidiodd ymddygiad Cwch Dau yn sylweddol,
gan lacio am gyfnod. Fe wnaethon ni
sylwi eu bod wedi stopio gwneud wyau hefyd.
Er y gall fod yn anodd gweld y frenhines wrth archwilio’r cychod, mae
newid ymddygiad a phrinder wyau yn arwydd pendant nad yw’r frenhines yno
mwyach. Yr wythnos ganlynol fe wnaethon
ni sylwi ar gelloedd dwy frenhines wrth i’r cwch gwenyn geisio darparu ar gyfer
olynu’r frenhines flaenorol (supersedure). Roedd yn rhaid i ni adael y
ddau wy i ddeor, ac yn effeithlonrwydd didostur natur byddai’r ddwy frenhines
yn brwydro yn erbyn ei gilydd, a dim ond y cryfaf fyddai’n goroesi.
Roedd yn rhaid inni ganiatáu i’r broses hon barhau; gan
wasanaethu Cwch Un yn unig tra bod y frenhines yng Nghwch Dau yn gallu gadael
ei chwch gwenyn, mynd i ffwrdd a pharu gyda gwryw o gwch gwenyn arall, a
dychwelyd adref cyn setlo i lawr i ymgymryd â’i rôl newydd fel prif wenynes y
cwch a dodwy wyau.
Cyfnod ansicr oedd hwn oherwydd gallai fynd ar goll neu hyd yn oed gael ei bwyta gan aderyn. Roeddem yn amlwg ar bigau drain yn aros iddi ddod yn ôl yn ddiogel. Roedd yn rhaid i’n ceidwaid fod yn amyneddgar ac osgoi aflonyddu ar y cwch gwenyn yn ystod yr amser tyngedfennol hwn. Talodd yr amynedd hwnnw ar ei ganfed serch hynny ac rydym yn falch o ddweud ein bod wedi dod o hyd i wyau newydd yng Nghwch Dau ddechrau mis Awst. Mae gwenyn bach eisoes yn cael eu gwneud ac mae gan y cwch gwenyn arweinyddes newydd i arwain ei gweithwyr.
Hir oes i frenhines y gwenyn!
Y ddwy gell fawr yn cynnwys brenhines ar un o’r fframiau canolog, cyn ac ar ôl iddynt ddeor.
I gael rhagor o wybodaeth am brosiect Gwenyn y Pierhead, e-bostiwch cynaliadwyedd@cynulliad.cymru
Y Tîm Arweinyddiaeth yn dangos eu haddewidion eu bod yn falch o ymrwymo i’r Siarter Hil yn y Gwaith
Rydym yn falch o gyhoeddi ein bod bellach yn un o lofnodwyr Siarter Hil yn y Gwaith Busnes yn y Gymuned.
O edrych ar wefan Ffeithiau a Ffigurau Ethnigrwydd Archwiliad Gwahaniaeth Hil ac Arolwg Hil yn y Gwaith Busnes yn y Gymuned, gwyddom fod lleiafrifoedd ethnig yn dal i wynebu gwahaniaethau sylweddol ym maes cyflogaeth a datblygiad, a bod yn rhaid i rywbeth newid. Mae adolygiad McGregor-Smith wedi tynnu sylw at y ffaith bod angen mwy o gynnydd a chanlyniadau cadarnhaol bellach er mwyn sicrhau bod pob sefydliad yn elwa o’r cyfoeth o dalent amrywiol a gynigir.
Mae’r Siarter yn helpu busnesau i wella cydraddoldeb hil yn y gweithle ac mae’n cynnwys pum prif alwad i weithredu ar gyfer arweinwyr a sefydliadau ar draws pob sector. Y pum prif alwad i weithredu yw:
• Penodi noddwr gweithredol dros hil.
• Cael data ar ethnigrwydd a rhoi cyhoeddusrwydd i gynnydd.
• Ymrwymo ar lefel Bwrdd i ddim goddefgarwch o ran aflonyddu a bwlio.
• Gwneud yn glir mai cyfrifoldeb pob arweinydd a rheolwr yw cefnogi cydraddoldeb yn y gweithle.
Mae mis Hydref yn Fis Hanes Pobl Dduon ac mae’n gyfle gwych i lansio’r ffaith ein bod wedi ymrwymo i’r Siarter. Mae llofnodi’r Siarter yn golygu ein bod yn ymrwymo i gymryd camau ymarferol i wella cydraddoldeb ethnig yn y gweithle a mynd i’r afael â’r rhwystrau y mae pobl o leiafrifoedd ethnig yn eu hwynebu wrth recriwtio a datblygu a sicrhau bod ein sefydliad yn gynrychioliadol o gymdeithas Prydain heddiw.
Dywedodd Manon Antoniazzi, Prif Weithredwr a Chlerc Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
“Bydd llofnodi’r Siarter yn ategu ein gwaith amrywiaeth parhaus i sicrhau ein bod ni, fel sefydliad seneddol ar gyfer holl bobl Cymru, yn ymddwyn fel cyflogwr cynhwysol, gan ddenu a chadw talent, gan alluogi pawb rydyn ni’n eu cyflogi i wireddu eu potensial llawn a’n bod ni’n chwalu’r rhwystrau sydd ar hyn o bryd yn rhwystro cyfleoedd i grwpiau penodol o bobl waeth beth fo’u hil a’u hethnigrwydd. Rwy’n edrych ymlaen yn fawr at weld ein cynnydd wrth inni gychwyn ar y Siarter, yn ogystal â gweithgareddau meincnodi a chydnabod eraill.”
Dywedodd Joyce Watson AC, Comisiynydd y Cynulliad sy’n gyfrifol am amrywiaeth a chynhwysiant:
“Rwy’n falch iawn o weld bod Comisiwn y Cynulliad yn un o lofnodwyr y siarter hon. Mae Cymru yn genedl amrywiol, a dylai hynny gael ei adlewyrchu yn ei gweithlu. Fel Comisiynydd dros Gydraddoldeb a Phobl, byddaf yn mynd ati i hyrwyddo a monitro cynnydd.”
Dywedodd Elin Jones AC, Llywydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
“Rwy’n credu ei bod yn bwysig bod y Cynulliad yn arwain y ffordd o ran hyrwyddo diwylliant sefydliadol cynhwysol, a’i fod yn gorff seneddol modern a hygyrch y gall pobl o ystod amrywiol o gefndiroedd, ryngweithio yn hawdd ac yn ystyrlon ag ef. Rwy’n credu bod llofnodi’r Siarter yn rhan werthfawr o sicrhau hynny.”
I ddathlu 20 mlynedd o ddatganoli, mae Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn cynnal gŵyl GWLAD, sef, pum niwrnod o ddigwyddiadau ym Mae Caerdydd, ac yna tair gŵyl fach yn ystod Hydref 2019. Rydym wedi gweithio mewn partneriaeth â nifer o sefydliadau i greu digwyddiadau sy’n cynnig rhywbeth i bawb: celf, cerddoriaeth, comedi a chwaraeon, yn ogystal â darlithoedd sy’n ysgogi’r meddwl a thrafodaethau panel ar amrywiaeth o bynciau gan gynnwys newyddiaduraeth, gwleidyddiaeth a diwylliant.
2. Pryd mae e?
25-29 Medi 2019 Mae gennym hefyd ddwy ŵyl ranbarthol ar y gweill ar gyfer Hydref 2019 – dilynwch ein sianeli cyfryngau cymdeithasol i gael manylion.
3. Ble mae e?
Bydd digwyddiadau’r wythnos hon yn cael eu cynnal naill ai yn adeiladau’r Senedd neu’r Pierhead ym Mae Caerdydd. Peidiwch â phoeni os nad ydych yn ne Cymru, gan bod gennym dair gŵyl fach ar y gweill ledled y wlad yn ddiweddarach eleni. Edrychwch ar ein sianeli cyfryngau cymdeithasol i gael manylion amdanynt.
4. Pwy fydd yno?
ByddCharlotte Church a Rhys Ifans gyda ni i sgwrsio am eu gyrfaoedd, am yr hyn sy’n eu hysbrydoli ac am ddatganoli yng Nghymru.
Bydd Question Time,rhaglen rwydwaith y BBC yn cael ei darlledu o’r Senedd am y tro cyntaf erioed. Bydd gwesteion o fyd gwleidyddiaeth a’r cyfryngau yn ateb cwestiynau amserol a ofynnir gan y cyhoedd yn y gynulleidfa. Oes gennych chi gwestiwn? Gwnewch gais drwy’r BBC i fod yn rhan o’r gynulleidfa.
Os mai rygbi sy’n mynd â’ch bryd, dewch draw i’r Pierhead lle byddwn ni’n dangos gêm Cymru yn erbyn Awstraliaar sgrin fawr – byddwch hyd yn oed yn cael cynnig brechdan gig moch a phaned fel gwobr am eich ymdrech i ddod yma’n gynnar yn y bore.
Ymunwch â Materion Cyhoeddus Cymru ar 29 Medi wrth iddynt edrych ar gynnydd newyddion ffug a’i effaith ar adrodd hanes gwleidyddiaeth. Mae’r panelwyr yn cynnwys Guto Harri, cyn Gyfarwyddwr Cyfathrebu Boris Johnson, Ruth Mosalski o Wales Online a James Williams, Gohebydd Gwleidyddol y BBC.
Sut fydd Brexit yn effeithio ar Gymru? Bydd Aelodau’r Cynulliad o bob rhan o’r sbectrwm gwleidyddol, sef Jeremy Miles (Llafur Cymru), Leanne Wood (Plaid Cymru) a Nick Ramsey (Ceidwadwyr Cymru) yn trafod Brexit, tlodi ac awtomeiddio yng Nghymru.
Bydd Dr Justin Lewis o Brifysgol Caerdydd yn gofyn a oes angen newyddiadurwyr arnom?yn ystod ei sesiwn ar adrodd a chyfleu newyddion yn yr oes ddigidol.
A all defnyddio fformat nofel graffigsicrhau bod hanes yn fwy hygyrch? Bydd ein sgwrs am Siartiaeth a gwrthryfel Casnewydd yn edrych ar ffyrdd newydd o gael pobl i ymgysylltu â hanes, ar 28 Medi 14.00-15.00.
Bydd Prifysgol Aberystwyth yn edrych ar hyrwyddo ieithoedd lleiafrifola’r hyn y gallai Cymru ei ddysgu o brofiadau cenhedloedd eraill fel Catalwnia, Iwerddon, Canada a Seland Newydd.
Gwleidyddiaeth
Bydd Adrian Masters o ITV Cymru yn cadeirio trafodaeth a fydd yn edrych yn ôl ar 20 mlynedd o ddatganoli yng Nghymru, ddydd Mercher 25 Medi. Bydd Vaughan Roderick, Golygydd Materion Cymreig y BBC a chyflwynydd ar Radio Wales hefyd yn edrych ar effaith datganoli yng Nghymru yn ystod ei sesiwn fel siaradwr gwadd, wrth i ni groesawu darlith flynyddol Patrick Hannan BBC Cymru ar 27 Medi.
Cyn dechrau Mis Hanes Pobl Dduon Cymru, ymunwch â Chyngor Hil Cymru i gael golwg ar yr heriau i gydraddoldeb yn economi Cymru. Mae’r panel arbenigol yn cynnwys Chantal Patel, Pennaeth Astudiaethau Rhyngbroffesiynol ym Mhrifysgol Abertawe, Sahar Al Faifi o MEND (Ymgysylltu a Datblygu Mwslimaidd), yr Athro Parvaiz Ali, cyn bennaeth Meddygaeth Niwclear yn Ysbyty Singleton, Abertawe a’r Athro Emmanuel Ogbonna o Ysgol Fusnes Caerdydd.
Bydd Sefydliad Materion Cymru yn edrych ar yr economi sylfaen – beth ydyw a pha wahaniaeth y gall ei wneud i gymunedau Cymru?
9. Beth yw cost tocynnau?
Mae pob tocyn i ddigwyddiadau GWLAD am ddim. Ni ellir eu hailgyhoeddi na’u gwerthu.
10. Beth sy’n digwydd os nad oes gen i docyn?
Mae gennym nifer gyfyngedig iawn o docynnau ychwanegol, a fydd ar gael yr wythnos hon, ar gyfer digwyddiadau poblogaidd iawn. Bydd nifer o ddigwyddiadau hefyd yn cael eu ffrydio’n fyw ar Senedd TV ac ar sianeli cyfryngau cymdeithasol Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Edrychwch ar ein sianeli Twitter a Facebook i gael rhagor o fanylion am docynnau a darllediadau.
Mae Pierhead y Cynulliad wedi bod yn gartref i ddau gwch gwenyn ar y to ers mis Gorffennaf 2018, lle mae tîm bach o staff sy’n gwirfoddoli yn eu monitro ac yn gofalu amdanynt yn rheolaidd.
Er gwaethaf eu lleoliad ar y to mae’r cychod gwenyn mewn
man diogel, cysgodol sy’n eu hamddiffyn rhag y gwaethaf o dywydd Bae Caerdydd.
O dan lygaid craff ein gwirfoddolwyr gwnaethant ymgartrefu drwy’r hydref a
goroesi eu gaeaf cyntaf. Nawr mae’n haf eto, mae’r gwenyn yn gweithio’n galed
ac wedi dechrau cynhyrchu mêl.
Yma, mae dau o’n gwirfoddolwyr yn siarad am eu profiadau:
Emily
Mae’r haf wedi cyrraedd ac mae gwenyn y Pierhead yn brysurach nag erioed yn chwilota ardaloedd cyfagos y Pierhead i adeiladu storfeydd o’u mêl euraidd bendigedig.
Er bod un o’r cychod gwenyn wedi cael dechrau cymharol araf yr haf hwn, mae’r gwenyn wedi gwneud iawn amdano ac maen nhw bellach wedi cronni ffrâm ar ôl ffrâm o fêl a fydd yn cael ei gynaeafu yn yr hydref. Nid yw byth yn peidio â fy synnu pa mor galed y mae’r gwenyn yn gweithio…i wneud dim ond 1KG o fêl, bydd ein gwenyn wedi hedfan 145,000km a gallent fod wedi ymweld â hyd at 2000 o flodau’r dydd! Fel y gallwch weld o’r lluniau isod, maen nhw wedi bod yn brysur iawn.
Felly sut mae’r gwenyn yn gwneud mêl? Mae ein gwenyn wedi bod yn brysur yn chwilota’r ardal leol am neithdar a geir mewn planhigion a blodau gwyllt. Cesglir y neithdar, yna unwaith y bydd y tu mewn i’r cwch gwenyn, bydd y gwenyn gweithgar yn bwyta, yn treulio ac yn ailgyfogi’r neithdar i’r celloedd. Pan fydd y cysondeb cywir, caiff y mêl ei selio, sef yr hyn y gallwch chi ei weld yn y lluniau isod.
Dyma’r tymor cyntaf lle byddwn ni’n gallu cynaeafu mêl, ac fel gwenynwr newydd rwy’n edrych ymlaen at weld y broses. Mae mêl wedi’i gynaeafu ers miloedd o flynyddoedd am ei fuddion amrywiol. Nid yn unig y mae’n flasus a byth yn difetha, ond mae ganddo hefyd lawer o briodweddau meddyginiaethol hefyd. Mae’n wrthfacterol ac yn wrthlidiol a gellir ei ddefnyddio hyd yn oed i helpu i leddfu symptomau clefyd y gwair. Gobeithio y bydd y gwenyn yn ddigon caredig i rannu peth o’u mêl gyda ni yn ddiweddarach yn y flwyddyn!
Oeddech chi’n gwybod? Daethpwyd o hyd i fêl ym meddrodau Pharoaid yr Aifft hynafol a phan gawsant eu cloddio roeddent yn dal i fod yn fwytadwy 3000 o flynyddoedd yn ddiweddarach! Profi’r theori nad yw mêl byth yn difetha!
Sian D
Fel carwr natur, rwy’n teimlo’n ffodus iawn i fod yn rhan o brosiect mor gyffrous yn y Cynulliad.
Pwy ag ŵyr bod cymaint i’w ddysgu am wenyn?! Rydw i wedi bod yn gweithio ar y prosiect ers ychydig dros flwyddyn bellach ac rydw i’n dal i ddysgu yn gyson am eu ffyrdd a’u triciau. Rydw i bron bob amser yn cael fy synnu pan fydda i’n codi’r caead oddi ar gwch gwenyn ac yn edrych i mewn – yn enwedig ar y cyflymder rhyfeddol y mae’r cychod gwenyn yn newid ac yn datblygu.
Mae natur brysur y gwenyn yn golygu ei bod yn hanfodol ein bod yn cynnal archwiliadau wythnosol yn ystod misoedd yr haf, tra bod y blodau’n blodeuo a bod gweithgarwch peillio yn mynd rhagddo. Rydyn ni’n gweithio fel pâr yn ystod yr arolygiadau, gan sganio bob ffrâm yn drylwyr wrth inni weithio ein ffordd drwy’r cwch gwenyn. Wrth inni sganio rydyn ni’n edrych am fêl (eu cyflenwad bwyd); paill; celloedd nythaid wedi’u capio; larfa; wyau; a’r frenhines anamlwg fel arfer.
Yn ystod arolygiad efallai y byddwch yn dod o hyd i rai o’r gwenyn yn codi eu cefnau yn yr awyr ac yn gwyntyllu eu hadenydd yn wyllt. Os ydych chi’n ddigon dewr i roi’ch wyneb yn agos atyn nhw, yna byddwch chi’n arogli arogl ffres hyfryd lemwn. Mae’r arogl hwn a ryddheir yn helpu’r gwenyn sy’n chwilota am fwyd i ddod o hyd i’w ffordd adref.
Wrth ichi sganio drwy’r cychod gwenyn fe welwch hefyd fod y celloedd wedi’u capio yn dod mewn gwahanol feintiau. Bydd y rhai mawr sydd wedi codi yn cynnwys gwenyn drôn (gwryw) ac mae’r celloedd mwy gwastad yn cynnwys gwenyn benywaidd llai.
Oeddech chi’n gwybod y gall y frenhines ddewis rhyw ei phlant? Pan fydd brenhines forwyn yn gadael y cwch gwenyn am y tro cyntaf bydd hi’n cael sawl pariad gyda gwenyn drôn yn ystod ei hediad. Yna mae hi’n storio’r sberm gan ei ddefnyddio fesul tipyn wrth iddi ddodwy ei hwyau. Bydd ei chyflenwad fel arfer yn para tua thair blynedd. Os bydd hi’n ffrwythloni ŵy â sberm yna bydd gwenynen fenyw yn dod i’r amlwg, a bydd drôn yn dod allan o ŵy heb ei ffrwythloni. Mae’r ‘dewis’ hwn yn cael ei bennu gan faint y celloedd haid a wneir gan y gwenyn gweithgar. A dim ond ychydig o’r ffeithiau hynod ddiddorol am y gwenyn rhyfeddol yw’r rhain!
Volunteers to look after the government owned apiary come from all areas of the @AssemblyWales. It’s a brutal world of ambition, hard work, power struggles & the wholesale murder of most of the male population in winter. ….Hive life is quite tough too. 🙂 pic.twitter.com/as03EM24ty
Manteisiais ar y cyfle i fod yn rhan o’r tîm cadw gwenyn yma yn y Cynulliad ac nid yw fy mhrofiad hyd yma wedi siomi.
Mae cadw gwenyn yn hynod ddiddorol ac rwy’n teimlo bod yr amser a dreulir ar ben y Pierhead mor hamddenol. Mae gofalu am y gwenyn a gwylio’r cychod gwenyn yn tyfu ac yn newid wedi bod yn addysg, ac rwy’n llawn parch tuag at y cytrefi a’r ffordd y mae natur yn gweithio.
Rydw i wedi dysgu cymaint, nid yn unig am y gwenyn, ond hefyd mae hefyd wedi ennyn fy niddordeb mewn materion amgylcheddol ymhellach ac o hyn rydw i wedi gwneud rhai newidiadau mawr i’m harferion fel defnyddiwr, fy neiet ac yn yr ardd! Nid yn unig rydw i wedi dysgu sgil newydd, rydw i hefyd wedi cwrdd â phobl newydd anhygoel o bob rhan o fywyd y Cynulliad, na fyddwn i wedi cael y cyfle i ddweud mwy na ‘helo’ cyflym iddyn nhw yn y coridor fel arall.
Diolch am y cyfle i fod yn rhan o brosiect mor arloesol – dwi wrth fy modd!”
Katy
Rwyf bob amser yn synnu gweld y llythrennau ‘Dr.’ o flaen fy enw. Ond, doctor ydw i. Nid y math y byddech chi am gael yn gwmni ar awyren pan fo’r stiwardiaid yn gweiddi ‘a oes meddyg yma?!’, efallai, oherwydd fy mod i’n ‘Ddoctor Gwenyn’ (yn ôl fy nghyfeillion, ta beth). Roedd fy noethuriaeth yn seiliedig ar astudio pryfed peillio gwyllt, a oedd yn cynnwys nodi rhywogaethau gwenyn a’r blodau y maen nhw’n bwydo arnyn nhw.
Felly, roeddwn i wedi cyffroi’n lân i glywed bod y Cynulliad wedi dechrau cadw gwenyn. Erbyn hyn, rwy’n aelod o’r tîm Gwenyn, ac mae’n fraint o’r mwyaf. Er fy mod i wedi astudio cymunedau o bryfed peillio gwyllt, nid oedd gennyf ddim profiad o gadw gwenyn mêl. Rwyf wedi dysgu cymaint gan Nature’s Little Helpers a fy nghyfeillion ar y tîm, ac rwy’n ddiolchgar iawn am y cyfle i wneud hynny.
Maen nhw’n anifeiliaid anhygoel. Maen nhw’n gweithio fel grŵp go iawn, ac mae i bob un aelod o’r grŵp ei rôl arbenigol yn dibynnu ar ei oedran, gan fynd ati i’w chyflawni’n ddiwyd. Y gwenyn ieuengaf yw’r glanhawyr. Maen nhw’n symud ymlaen i fwydo’r larfâu sy’n frodyr ac yn chwiorydd iddyn nhw, adeiladu’r crwybrau a gwarchod y cwch gwenyn cyn hedfan i ffwrdd i gasglu paill a neithdar. Gyda’i gilydd, maen nhw’n creu’r grŵp mwyaf trylwyr a rhyfeddol. Ac, wrth gwrs, mae yna Frenhines. Fodd bynnag, nid yw hi’n teyrnasu fel y byddech chi’n dychmygu, oherwydd y gwenyn gweithgar sy’n penderfynu beth yw beth. Drwy arwyddion, maen nhw’n rheoli gweithgarwch y frenhines – maen nhw hyd yn oed yn penderfynu a yw hi’n dodwy cynrhonyn gwrywaidd neu fenywaidd!
Oherwydd
eu lleoliad ar y to a pheidio â bod eisiau aflonyddu ar y gwenyn, nid yw’r
cychod gwenyn ar agor i’r cyhoedd, er efallai y byddwch chi’n gweld un o’n
gwenyn yn casglu paill o amgylch Bae Caerdydd.
Mae hunanladdiad yn bwnc anodd iawn ac yn rhy
aml mae’n bwnc sy’n croesi meddwl llawer o bobl ifanc, gan gynnwys plant ysgol.
Dyna pam, heddiw – ar Ddiwrnod Atal Hunanladdiad y Byd – rwy’n falch o
groesawu’r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi ei chanllaw cyntaf erioed i
gefnogi athrawon ynghylch hunanladdiad a hunan-niweidio.
Hunanladdiad a phobl ifanc
Hunanladdiad yw prif achos marwolaeth ymhlith
pobl ifanc. Mae’r ffigurau diweddaraf, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf gan y
Swyddfa Ystadegau Gwladol, yn dangos cynnydd amlwg yn nifer y bobl ifanc sy’n
marw trwy hunanladdiad a chynnydd sy’n peri pryder yn nifer y merched sy’n marw
trwy hunanladdiad.
Gellir atal hunanladdiad, a dyna pam rwyf wedi
ymrwymo i godi ymwybyddiaeth o atal hunanladdiad. Credaf fod yn rhaid i ni, fel
gwlad, wneud popeth o fewn ein gallu i ymyrryd a rhoi stop ar farwolaethau
ataliadwy.
Cynorthwyo pobl ifanc, athrawon ac ysgolion
Y ffaith drasig yw, yn 2017, bu farw tua 226 o
blant ysgol ledled y DU drwy hunanladdiad. Mae’n amlwg bod angen canllawiau ar
ysgolion i gefnogi athrawon a gweithwyr proffesiynol eraill sy’n dod i
gysylltiad yn rheolaidd â phlant a phobl ifanc.
Yn wir, yn ein hadroddiad pwysig, Cadernid
Meddwl, gelwais i yn fy rôl fel cadeirydd Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg
y Cynulliad Cenedlaethol am i ganllawiau o’r fath ar siarad am hunanladdiad a
hunan-niweidio gael eu cyhoeddi ar gyfer ysgolion. Rwy’n falch bod Llywodraeth
Cymru wedi gwrando arnom ac y bydd, yr wythnos hon, yn lansio canllawiau i
gynorthwyo staff ysgolion i ymateb i bobl ifanc sy’n meddwl am hunanladdiad neu
sy’n hunan-niweidio.
Yr her nawr fydd gweithredu a mynd ymhellach
fyth. Mae’r canllawiau’n gadarn ynghylch sut y dylai ysgolion ymateb i bobl
ifanc lle mae’n glir eu bod yn mynd drwy’r felin, ond mae’n hynod bwysig ein
bod ni’n codi pont i helpu ysgolion i gyrraedd y bobl ifanc hynny nad oes neb
yn gweld eu bod yn mynd drwyddi, sef y rhai na wyddys amdanynt hyd nes ei bod
yn rhy hwyr.
Mae dwys angen inni fod mewn sefyllfa lle ein
bod nid yn unig yn ymateb i bobl ifanc mewn trallod amlwg, ond ein bod hefyd yn
sicrhau bod trafodaethau sensitif a phriodol am hunanladdiad yn digwydd ym mhob
ysgol.
Rwyf wedi credu ers tro mai busnes pawb yw
iechyd meddwl mewn ysgol, felly, wrth groesawu’r canllawiau newydd, byddaf yn
parhau i bwyso ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod dull sensitif ynghylch atal
hunanladdiad yn dod yn rhan arferol o amserlenni ysgolion.
Mae gan ysgolion a’r system addysg rôl allweddol
i’w chwarae o ran creu gwytnwch emosiynol. Roedd yr adroddiad Cadernid Meddwl,
a gyhoeddwyd ym mis Ebrill 2018, yn cynnwys map ar gyfer newid sylweddol o ran
cefnogi iechyd emosiynol ac iechyd meddyliol plant.
Wrth wraidd ein hargymhellion roedd galwadau am
fwy o bwyslais ar feithrin gwytnwch, ac ymyrraeth gynnar – i ymgorffori
strategaethau iechyd meddwl a strategaethau ymdopi da a fydd yn aros gyda phobl
ifanc am weddill eu hoes.
Gwella’r dyfodol ar gyfer plant, pobl ifanc ac oedolion
Credaf yn gryf, os cawn ni hyn yn iawn i’n plant
a’n pobl ifanc, bydd cymaint o bethau eraill yn disgyn i’w lle. Byddant yn
dysgu’n well, byddant yn cyflawni mwy, a byddant yn cael swyddi gwell, ond
byddant hefyd yn oedolion mwy gwydn. Rwy’n credu bod cysylltiad uniongyrchol
rhwng gwneud hyn yn iawn a rhwystro’r cynnydd a welir mewn problemau iechyd
meddwl ac yn nifer yr hunanladdiadau ymhlith oedolion hefyd.
Nid ydym yn awgrymu y dylai athrawon ddod yn
arbenigwyr iechyd meddwl. Ond hoffem weld bod pawb sy’n gofalu am blant a phobl
ifanc, sy’n gwirfoddoli, neu sy’n gweithio gyda phlant a phobl ifanc yn cael
hyfforddiant ym maes ymwybyddiaeth o iechyd emosiynol ac iechyd meddwl, i helpu
i fynd i’r afael â materion yn ymwneud â stigma, hybu iechyd meddwl da a gallu
dangos y ffordd at wasanaethau cymorth lle bo angen.
Yn ystod yr ymchwiliad Cadernid Meddwl, dywedwyd
wrthym fod llawer o athrawon yn ofni dweud y peth anghywir. Rwyf wedi siarad ag
athrawon sydd wedi dweud wrthyf eu bod yn ofni mynd adref gyda’r nos am mai nhw
yw’r unig bobl sydd ar ôl a all helpu rhywun ifanc sy’n hunan-niweidio, ac nid
ydynt yn gwybod beth i’w wneud.
Dyna pam yr ydym yn pwyso am i hyfforddiant
iechyd meddwl sylfaenol – gan gynnwys sut i siarad am hunanladdiad – fod yn
rhan o hyfforddiant cychwynnol athrawon a rhan o eu datblygiad proffesiynol
parhaus. Mae gwir angen i ni alluogi pobl sy’n gweithio gyda phlant a phobl
ifanc i deimlo’n gyffyrddus am gynnal sgyrsiau anodd.
Mae galluogi pobl i siarad am hunanladdiad yn
allweddol. Fel aelod o’r grŵp gweinidogol ar y cyd a sefydlwyd mewn ymateb i
Gadernid Meddwl er mwyn cyflymu’r gwaith ar ddull ysgol gyfan tuag at iechyd
meddwl plant, caf fy hun yn aml yn dweud os ydym yn canolbwyntio ar feithrin
perthnasoedd tosturiol â phobl ifanc, yna mae’n dilyn bydd iechyd meddwl yn
fusnes pawb mewn ysgolion.
Rwy’n croesawu’r canllawiau newydd hyn fel cam
ymlaen tuag at feithrin y dull tosturiol a charedig hwnnw, a gobeithio y bydd
yn annog i bawb weld bod gan bob un ohonom ran i’w chwarae wrth atal
hunanladdiad.
Chwilio am rywbeth i’w wneud y penwythnos hwn? Beth am fynd i Fae Caerdydd i ymweld â’r Senedd?
O wleidyddiaeth i bensaernïaeth, o gelf i gynhyrchion Cymreig, mae gan y Senedd rywbeth at ddant pawb.
1. Y bensaernïaeth a’r dyluniad sydd wedi ennill gwobrau
Mae’r Senedd yn wirioneddol unigryw. Mae’n well edrych ar y twmffat a’r canopi enfawr o bren cedrwydd Canada cynaliadwy o’r tu mewn i’r adeilad, lle gallwch archwilio ar ddwy lefel.
2. Archwilio llwybr y Senedd
Ydych chi’n chwilio am weithgareddau difyr, rhad ac am ddim i blant i’w mwynhau’r penwythnos hwn? Gall fforwyr bach deithio drwy’r canrifoedd ar ein llwybrau i blant. Chwiliwch y Senedd a chasglwch y cliwiau – a dysgwch lawer o ffeithiau diddorol ar hyd y ffordd. Rhowch eich cerdyn wedi’i orffen yn ôl i’r Dderbynfa a chewch gynnig yn y raffl i ennill gwobr!
3. Gweld beth sy’n digwydd y tu ôl i’r llenni
Dros yr haf mae ein teithiau tywys arferol yn cynnwys mynediad unigryw i ardaloedd nad ydynt fel arfer ar agor i’r cyhoedd. Bydd ein tywyswyr cyfeillgar, arbenigol yn mynd â chi ar daith drwy hanes y Bae i bensaernïaeth y Senedd a Chymru heddiw. Gorau oll, mae’r teithiau am ddim ac yn rhedeg yn ddyddiol am 11.00 / 14.00 / 15.00
4. Mwynhau blas o Gymru yn ein caffi a’n siop
Mae
diwrnod o archwilio’r Bae yn galw am baned a chacen yn ein caffi. Dewiswch o
amrywiaeth o luniaeth a mwynhewch olygfeydd hyfryd o’r Bae drwy ffenestri
enfawr y Senedd. Wrth ymyl y caffi mae’r siop, sy’n cadw cynnyrch, llyfrau ac
anrhegion Cymreig.
5. Edrych ar gelf
Bydd y Senedd yn cynnal arddangosfeydd newydd gwych drwy gydol yr Haf.
Gallech greu eich cerdyn post eich hun o Gymru wedi’i ysbrydoli gan osodiad enfawr Steve Knapik MBE a’i bostio yn ein blwch post. Dysgwch am hanes Bae Caerdydd drwy hen luniau du a gwyn Jack K Neale o longau yn hwylio allan o Ddociau Bute, gan gludo glo De Cymru yn ôl i Ffrainc. Neu meddyliwch am yr hyn y byddech chi’n ei ychwanegu at Drawn Together, prosiect cenedlaethol a oedd yn gwahodd pobl i gymryd pum munud i dynnu llun rhywbeth y gallent ei weld. Cyfrannodd dros 4,500 o bobl gyda lluniau wedi dod o bob sir yng Nghymru.
6. Y tîm diogelwch mwyaf cyfeillgar yng Nghaerdydd
Fel gydag unrhyw adeilad seneddol, mae’n ofynnol i bob ymwelydd fynd drwy broses ddiogelwch fel yn y maes awyr ar ei ffordd i mewn i’r Senedd. Fodd bynnag, mae ein tîm diogelwch yn gwneud eu gorau i greu argraff gyntaf dda. Dyma ddetholiad bach iawn o’r nifer fawr o sylwadau a gawsom amdanynt ar Trip Advisor:
“Wedi gorfod mynd drwy broses ddiogelwch, ond roedden nhw y mwyaf cyfeillgar imi ddod ar eu traws (Heathrow, cymerwch sylw)” Celticfire
“Yr adeilad llywodraeth mwyaf cyfeillgar imi ymweld ag ef erioed! Adeilad hardd a diddorol gyda’r staff mwyaf cyfeillgar imi ddod ar eu traws erioed. Roedd hyd yn oed y tîm diogelwch yn hyfryd, gan sicrhau trosglwyddiad hawdd, diogel i’r adeilad.” Gillyflower58
“Proses ddiogelwch fel yn y maes awyr yn cael ei chyflawni gan staff hapus a chyfeillgar iawn.” 138Paul138
Wnaethom ni sôn bod gennym hefyd Dystysgrif Ragoriaeth Trip Advisor?
7. Mwynhau dyluniad amgylcheddol y Senedd
Poeth ym
Mae Caerdydd? Mae dyluniad unigryw y Senedd yn ei chadw’n hyfryd ac yn oer ar
ddyddiau’r haf. Mae ei ffenestri yn agor ac yn cau’n awtomatig er mwyn helpu i
reoleiddio’r tymheredd y tu mewn.
8. Helpu ni i ddathlu 20 mlynedd
Eleni
rydym yn dathlu 20 mlynedd o Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Rhannwch eich
dyheadau ar gyfer Cymru dros yr 20 mlynedd nesaf ar ein bwrdd.
9. Mae gennym Lego®, Duplo® a gweithgareddau ar gyfer y rhai bach
Da iawn Thomas! 🐲 – Hoffem weld rhagor o gampweithiau ar ein map o Gymru – os ydych yn ymweld â bae Caerdydd yr wythnos hon, dewch i’r Senedd i rannu’ch doniau 🔥#lego#duplo#BaeCaerdydd#Cei’rForforwyn #Draighttps://t.co/rFGVyYAFsc
Os ydych
chi’n teimlo’n ysbrydoledig ar ôl gweld dreigiau, tywysogesau a dewiniaid
Bright Bricks, dewch draw i ychwanegu eich creadigaeth Lego® eich hun i’n map o
Gymru. Drwy gydol y gwyliau mae gennym hefyd daflenni lliwio a chrefftau ar
gael i ddiddanu’r rhai bach wrth ichi fwynhau egwyl fach.
10. Mae am ddim!
A faint
mae’n ei gostio i gael mynediad at hyn i gyd, fe’ch clywaf yn gofyn? Dim byd.
Mae’r Senedd yn adeilad cyhoeddus – eich adeilad chi – ac rydyn ni ar agor 7
diwrnod yr wythnos. P’un a ydych chi’n ymweld â Chaerdydd am y penwythnos neu’n
rhywun lleol nad ydych erioed wedi mentro y tu mewn, ewch i lawr i’r Senedd yr
haf hwn wrth inni ddathlu 20 mlynedd Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Blog y Cynulliad 