Aelodau Pwyllgor y Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu gyda chynrychiolwyr Senedd Gwlad y Basg.
Diben
Ymwelodd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu â Gwlad y Basg ym mis Mawrth. Diben yr ymweliad oedd edrych yn fanwl ar y ffyrdd y mae cymdeithas sifil a deddfwriaeth yng Ngwlad y Basg yn hyrwyddo ac yn gwella caffael iaith. Bydd yr enghreifftiau hyn o arfer gorau o wledydd eraill, sy’n debyg o ran maint i Gymru, yn cael eu defnyddio i lywio’r ymchwiliad i ‘Gefnogi’r Gymraeg’.
Y pynciau allweddol yr oedd y Pwyllgor am edrych yn fanwl arnynt oedd:
Edrych ar effaith datganoli rhannol darlledu yng Ngwlad y Basg, sef y manteision a’r anfanteision, a materion ariannu.
Edrych yn fanwl ar effeithiau nifer yr allfeydd darlledu a gynigir yn yr iaith Fasgeg.
Cael gwell dealltwriaeth o bolisïau a strategaethau iaith a fabwysiadwyd ac a weithredwyd yng Ngwlad y Basg, yn enwedig o ran addysg, yr economi a gweinyddiaeth gyhoeddus.
Sut mae Llywodraeth y Basg wedi mynd ati i gynllunio iaith yn y rhanbarth.
Edrych yn fanwl ar effaith ac effeithiolrwydd polisïau addysg yn y rhanbarth, o’r blynyddoedd cynnar i addysg alwedigaethol ac addysg prifysgol.
Hyrwyddo a hwyluso’r iaith yn y gymuned a chyda’r sector preifat.
Y cydbwysedd rhwng hyrwyddo iaith a deddfwriaeth
EiTB – Darlledwr Teledu a Radio Basgeg
Ymwelodd yr aelodau â EiTB (Euskal Irrati Telebista), sef y darlledwr a ariennir yn gyhoeddus ar gyfer allbwn teledu a radio Basgeg a Sbaeneg yng Ngwlad y Basg. Rhoddodd yr ymweliad gyfle i Aelodau’r Pwyllgor deithio o gwmpas y prif swyddfeydd a’r cyfleusterau darlledu.
Cyfarfu’r Pwyllgor â Maite Iturbe, Cyfarwyddwr Cyffredinol EiTB, ac Odile Kruzeta, Cyfarwyddwr Radio a Chydlynu Golygyddol. Amlinellodd y Cyfarwyddwr Cyffredinol gefndir y sefydliad a’r ddarpariaeth a’r allbwn presennol a gynigir.
Canolfan Addysgol CEIP – Ysgol Elfennol Siete Campas Zorrozgoiti
Yn dilyn yr ymweliad â EiTB, ymwelodd yr Aelodau ag ysgol drochi Basgeg mewn ardal o Bilbao o’r enw Zorrotza, sef ardal ag amddifadedd cymdeithasol mawr, ac sydd hefyd yn gartref i lawer o fewnfudwyr Bilbao. Bu’r Aelodau yn gweld ystafell ddosbarth oedran cyn-ysgol, lle y gwelsant boster ac arno ddihareb yn y Fasgeg, a oedd hefyd wedi’i chyfieithu i’r Gymraeg. Yna aethpwyd â’r Aelodau i ystafell ddosbarth cynradd i weld sut mae’r plant yn dysgu yn yr iaith Fasgeg.
Academi Frenhinol yr Iaith Fasgeg
Ymwelodd yr Aelodau
ag Academi Frenhinol y Fasgeg yn Bilbao, a chyfarfod ag Erramun Osa, yr
Is-Ysgrifennydd. Academi Frenhinol y Fasgeg yw’r corff swyddogol sy’n gyfrifol
am yr iaith, ac mae’n gyfrifol am gynnal gwaith ymchwil a safoni’r iaith.
Cyflwynodd yr Is-Ysgrifennydd gopi o Linguae Vasconum Primitiae i Bethan Sayed, Cadeirydd y Pwyllgor – Ffrwythau cyntaf yr iaith Fasgeg. Cyhoeddwyd y copi cyntaf ym 1545.
Llywodraeth y Basg
Ar ddiwrnod olaf yr ymweliad,
ymwelodd yr Aelodau â Vitoria-Gasteiz, Prifddinas Cymuned Ymreolaethol y Basg a
phencadlys y Llywodraeth. Yma, cyfarfu’r Aelodau â Miren Dobaran, yr Is-Weinidog Polisi Ieithyddol, ac
Eugenio Jimenez, y Cyfarwyddwr Canolfannau a Chynllunio.
Clywodd yr Aelodau ar ôl diwedd
unbennaeth Franco, agorodd tua 40 o ysgolion trochi Basgeg – lle’r oedd y plant
yn yr ysgol yn bennaf o’r teuluoedd hynny a barhaodd i siarad yr iaith Fasgeg
yn y cartref yn ystod cyfnod Franco, er bod yr iaith wedi’i gwahardd.
Clywodd yr Aelodau fod ysgolion cudd
o’r enw Ikastola yn bodoli yn
ystod unbennaeth Franco, a bod y rhain wedi helpu i gadw’r iaith yn fyw yn
ystod y cyfnod hwn.
Mae darparu addysg yn y Fasgeg wedi
bod yn hanfodol i oroesiad yr iaith, ac mae wedi profi mai dyma’r elfen fwyaf
llwyddiannus o’r gwaith o gynllunio’r Fasgeg. Bu’n llwyddiannus o ran maint y
gweithgaredd a nifer y cyfranogwyr. Mae hefyd wedi cael symiau sylweddol o
gyllid gan y Llywodraeth dros y tri degawd diwethaf.
Mae cynllun economaidd-cymdeithasol hirdymor
i gynyddu’r defnydd o’r Fasgeg yn y sector preifat, a hefyd i ddatblygu
cyfryngau digidol a chynyrchiadau yn yr iaith.
Bu’r Pwyllgor yn cwrdd â Maite Alonso, yr Is-Weinidog Addysg, Eugenio Jimenez, Cyfarwyddwr Canolfannau a Chynllunio, Miren Dobaran, Is-weinidog Polisi Ieithyddol Llywodraeth y Basg.
Senedd Gwlad y Basg
Cyn gadael Gwlad y Basg, ymwelodd yr
Aelodau â Senedd y Basg. Yma, cawsant eu cyfarch gan Bakartxo Tejeria, Llywydd Senedd
y Basg, ac Aelodau eraill o’r Senedd.
Llofnododd holl Aelodau’r Pwyllgor y llyfr anrhydedd i nodi eu hymweliad â’r Senedd, a chyflwynodd y Llywydd Senedd Gwlad y Basg gerfiad pren o goeden (sy’n symbolaidd i bobl y Basg) i Gadeirydd y Pwyllgor i nodi ymweliad y Pwyllgor.
Ar ôl y cyflwyniad, eisteddodd yr
Aelodau mewn ystafell bwyllgora, lle cynhaliwyd sesiwn ar y cyd ag Aelodau o’r Pwyllgor
Materion Ewropeaidd a Chysylltiadau Allanol.
Yn ystod y cyfarfod, clywodd yr Aelodau y gwnaed ymdrech a buddsoddiad mawr i hyrwyddo’r iaith, ond mai’r cam nesaf oedd cynyddu defnydd o’r Fasgeg, a phrif ffrydio’r iaith ar draws holl gyrff y llywodraeth, gan gynnwys y gwasanaeth iechyd.
Y prynhawn yma, bydd y Cynulliad Cenedlaethol yn pleidleisio i gymeradwyo Bil Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru). Os caiff
y Bil ei gymeradwyo, caiff ei gyflwyno ar gyfer Cydsyniad Brenhinol a daw’r
darpariaethau ynddo yn gyfraith yng Nghymru.
Mae gan yr Ombwdsmon yng Nghymru rôl hanfodol wrth sicrhau bod unrhyw un
sy’n credu ei fod wedi dioddef anghyfiawnder, caledi neu fethiant gwasanaeth
oherwydd corff cyhoeddus yn gallu gwneud cwyn. Darperir gwasanaeth yr Ombwdsmon
yn rhad ac am ddim, yn ddiduedd ac yn annibynnol ar Lywodraeth Cymru.
Mae’r mathau o gwynion a wneir i’r Ombwdsmon yn cynnwys ambiwlansys yn
cymryd gormod o amser i gyrraedd; methu dod o hyd i’r addysg iawn i blant sydd
ag anghenion ychwanegol; tai cymdeithasol nad ydynt yn cael eu hatgyweirio yn
iawn, a llawer o faterion eraill.
Cyflwynodd y Pwyllgor Cyllid y Bil hwn am ein bod yn credu y dylid cryfhau
rôl yr Ombwdsmon er mwyn gwella cyfiawnder cymdeithasol ac amddiffyn y bobl
fwyaf bregus yn y gymdeithas. Mae hyn yn arbennig o berthnasol mewn cymdeithas
lle mai’r bobl fwyaf bregus yn aml yw’r rhai sy’n dibynnu fwyaf ar wasanaethau
cyhoeddus.
Bydd y Bil yn gwneud hyn trwy ei gwneud yn haws i bobl gwyno, a hynny drwy
ddileu’r rhwystr bod rhaid i gŵyn gael ei chyflwyno yn ysgrifenedig. Ni ddylid
gwahaniaethu yn erbyn pobl na pheri iddynt beidio â chwyno. Bydd pobl yn gallu
gwneud cwynion ar lafar neu drwy gyfrwng Iaith Arwyddion Prydain ac efallai, yn
y dyfodol, drwy dechnolegau digidol eraill. Bydd hyn yn helpu aelodau bregus a
difreintiedig o’r gymdeithas.
Hefyd, lle mae tystiolaeth yn awgrymu bod mater ehangach yn effeithio ar
fudd y cyhoedd, bydd y Bil yn galluogi’r Ombwdsmon i ddechrau ei ymchwiliadau
ei hun heb iddo orfod cael cwyn ffurfiol. Yn aml, mae pobl yn amharod i wneud
cwyn, neu’n ofni gwneud hynny, felly bydd modd iddynt gwyno’n ddienw, ac os
bodlonir y meini prawf llym, bydd yr Ombwdsmon yn gallu ymchwilio.
Ar hyn o bryd, lle mae triniaeth iechyd cyhoeddus a thriniaeth iechyd preifat
yn gorgyffwrdd, mae’n rhaid i rywun wneud cwynion ar wahân i wahanol sefydliadau.
Mae’r Bil yn caniatáu i’r Ombwdsmon ymdrin â’r elfennau preifat a chyhoeddus
gyda’i gilydd lle na fyddai fel arall yn gallu ymchwilio i’r camau perthnasol a
gymerwyd gan ddarparwr y gwasanaeth cyhoeddus. Bydd hon yn broses decach a fydd
yn rhoi atebion i gwestiynau ynghylch a gafodd unigolyn driniaeth feddygol
briodol drwy gydol ei lwybr gofal iechyd.
Y prif newid arall yw y bydd yr Ombwdsmon yn gallu datblygu proses enghreifftiol
i gyrff gwasanaethau cyhoeddus ar gyfer ymdrin â chwynion. Y nod yn hyn o beth
yw ysgogi gwelliannau a helpu i sicrhau cysondeb ar draws y sector cyhoeddus.
Mae’r Bil hwn yn ffrwyth llawer o waith caled a wnaed dros nifer o
flynyddoedd a phroses graffu drwyadl gan bwyllgorau’r Cynulliad.
Gobeithiaf y bydd y Cynulliad yn cymeradwyo’r Bil heddiw; mae arnom angen
Cymru sy’n darparu gwasanaethau cyhoeddus rhagorol. Os nad yw gwasanaeth yn
bodloni disgwyliadau unigolion, bydd ganddynt hyder yng ngallu’r Ombwdsmon i
ymchwilio a gwneud pethau’n iawn.
Jocelyn Davies, Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid yn y Pedwerydd Cynulliad:
“Dechreuais weithio ar ehangu pwerau’r Ombwdsmon yn ôl yn y Pedwerydd Cynulliad. Rwy’n gobeithio y bydd y Bil yn pasio heddiw gan fy mod yn edrych ymlaen at ddyfodol lle mae gennym wasanaethau cyhoeddus rhagorol, ond pan fydd pethau’n mynd o’u lle, bydd yr Ombwdsmon yn gallu ymchwilio, gwneud iawn i unigolion, a gwneud gwelliannau i wasanaethau cyhoeddus er lles pawb.”
Os hoffech ragor o wybodaeth am y Pwyllgor Cyllid, neu os hoffech gael yr wybodaeth ddiweddaraf amdano, ewch i dudalen y Pwyllgor ar y we.
Gallwch hefyd ddilyn y Pwyllgor ar Twitter: @SeneddCyllid
Bydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn treulio rhan sylweddol o dymor yr Hydref yn ymgymryd â gwaith craffu ar gyfrifon ar gyfer Llywodraeth Cymru, Comisiwn Cynulliad Cenedlaethol Cymru, Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru, ac Amgueddfeydd Cenedlaethol Cymru.
Beth yw Craffu ar Gyfrifon?
Mae gwaith craffu blynyddol ar gyfrifon gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn cynnwys ystyried cyfrifon ac adroddiadau blynyddol gwahanol gyrff sy’n cael eu hariannu gan y cyhoedd, i weld a oes unrhyw eitemau o wariant arian cyhoeddus anarferol neu aneglur. Yn ogystal ag edrych ar sut y mae’r sefydliadau hyn yn gwario arian, mae’r Pwyllgor hefyd yn ystyried sut y cânt eu rhedeg ac a yw eu trefniadau llywodraethu yn briodol ac yn atebol.
Pam ein bod yn gwneud hyn?
Er y gall y dull hwn ymddangos ychydig yn ddiflas, mae hwn yn ddarn pwysig o waith oherwydd ei fod yn sicrhau bod gwaith craffu’n digwydd i weld sut y mae arian cyhoeddus yn cael ei wario. Mae hefyd yn rhoi cyfle i ddwyn y rhai sy’n gyfrifol am oruchwylio gwariant arian cyhoeddus i gyfrif.
Mae Cyfrifon ac Adroddiadau Blynyddol, nid yn unig yn rhoi cipolwg pwysig ar sefyllfa ariannol y sefydliadau hyn a ariennir gan y cyhoedd, maent hefyd yn adrodd stori am sut y mae’r sefydliad yn cael ei redeg ac a oes strwythurau llywodraethu ac arferion gwaith cadarn ar waith ai peidio.
Drwy ymgymryd â’r gwaith craffu hwn yn flynyddol, mae’r Pwyllgor wedi gallu cynnwys ffactor ataliol yn ei waith, gyda sefydliadau sy’n gyfrifol am wario ein harian yn gwybod y gallent gael eu galw gerbron y Pwyllgor i wynebu gwaith craffu cyhoeddus.
A yw’n gweithio?
Mae’r Pwyllgor wedi bod yn gwneud y gwaith hwn ers nifer o flynyddoedd bellach, ac yn gyffredinol, rydym wedi gweld gwelliant yn y wybodaeth sydd ar gael, ac o ran sicrhau ei fod yn fwy hygyrch. Yn benodol, mae llawer o sefydliadau wedi ymateb i’r her o gyflwyno’r wybodaeth hon, sydd yn aml yn gymhleth, mewn fformat mwy dealladwy.
Yn ogystal â’r gwelliannau mwy cyffredinol, mae’r Pwyllgor hefyd wedi dod â nifer o feysydd sy’n peri pryder i’r amlwg a bu’r rhain yn destun mwy o waith craffu ac, yn y pen draw, gwelliant o ran arferion – ac maent wedi denu sylw’r cyfryngau fel:
Ar ddechrau’r pumed Cynulliad, cytunodd y Pwyllgor i ystyried cyfrifon ac adroddiad blynyddol Llywodraeth Cymru a Chomisiwn y Cynulliad yn flynyddol. Daeth i’r penderfyniad hwn oherwydd bod gan Lywodraeth Cymru gyllideb flynyddol o fwy na £15 biliwn, sy’n swm sylweddol o arian cyhoeddus. Comisiwn y Cynulliad yw’r corff corfforaethol sy’n darparu cefnogaeth i Gynulliad Cenedlaethol Cymru, a’i Aelodau, (felly yn y pen draw y Pwyllgor) – ac felly teimlai’r Pwyllgor ei bod yn bwysig peidio â bod uwchlaw gwaith craffu.
Ar gyfer 2017-18, bydd y Pwyllgor yn ystyried adroddiad blynyddol a chyfrifon Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru ac Amgueddfa Genedlaethol Cymru. Mae’r Pwyllgor wedi ystyried Cyfrifon ac Adroddiad Blynyddol y ddau sefydliad hyn yn flaenorol. Gobeithio y bydd argymhellion y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus blaenorol wedi helpu’r sefydliadau hyn i wneud gwelliannau ac y bydd stori gadarnhaol i’w hadrodd bellach.
Cymryd rhan
A oes gennych unrhyw gwestiynau yr hoffech eu gofyn ynglŷn â sut y cafodd y sefydliadau hyn eu rhedeg yn ystod y flwyddyn ddiwethaf?
A oes gennych unrhyw bryderon ynglŷn â sut y cafodd arian ei ddyrannu?
Pa gwestiwn fyddech chi’n ei ofyn i’r rhai sy’n gyfrifol am wario arian cyhoeddus?
Mae ein gwaith o graffu ar y cyfrifon yn dechrau ddydd Llun 8 Hydref 2018 pan fyddwn yn edrych ar Gyfrifon ac Adroddiad Blynyddol Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru a Chomisiwn y Cynulliad.
Heddiw, mae’r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn lansio’i adroddiad, ‘Wrth eich gwaith: rhianta a chyflogaeth yng Nghymru’. Fel rhan o ymchwiliad y Pwyllgor i feichiogrwydd, mamolaeth a gwaith yng Nghymru, aethom ati i gasglu barn a phrofiadau pobl o bob cwr o Gymru. Wedi’u hysgogi gan y cyfle i ddylanwadu ar newid agwedd mor emosiynol ar fywyd bob dydd, roedd y cipolwg a gynigiwyd gan y nifer o fenywod a rannodd eu barn a’u profiadau yn allweddol wrth helpu’r Pwyllgor i gyflwyno ei argymhellion i Lywodraeth Cymru.
Yn angerddol, weithiau’n ofidus, yn aml yn frawychus, ond bob amser yn hollbwysig, roedd y safbwyntiau a rannwyd yn allweddol wrth dynnu sylw at brofiadau amrywiol mamau o bob cwr o Gymru.
Nid dyma’r amser i gadw’n dawel.
Y sefyllfa bresennol
Yn ôl gwaith ymchwil a gyhoeddwyd gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn 2016, roedd 87 y cant o gyflogwyr yng Nghymru o’r farn ei bod yn fuddiol i sefydliadau gefnogi menywod beichiog a’r rhai sydd ar absenoldeb mamolaeth. Ond, canfu hefyd fod 71 y cant o famau wedi cael profiadau negyddol neu wahaniaethol o ganlyniad i gael plant, dywedodd 15 y cant eu bod wedi profi colled ariannol, ac roedd 10 y cant yn teimlo eu bod wedi eu gorfodi i adael eu swydd hyd yn oed.
Tynnwyd sylw at yr effaith gysylltiedig ar economi’r DU mewn ymchwil a gyhoeddwyd gan Gyngor Busnes Menywod Llywodraeth y DU, a amcangyfrifodd y gallai cydraddoli cyfraddau cyflogaeth menywod a dynion dyfu economi’r DU gan fwy na 10 y cant erbyn 2030.
Fel rhan o’i waith, roedd y Pwyllgor yn awyddus i gasglu safbwyntiau, profiadau a syniadau ynghylch sut y dylai Llywodraeth Cymru fynd i’r afael â’r materion sydd o fewn ei rheolaeth, fel cefnogaeth cyflogadwyedd, datblygu economaidd, dyletswyddau cydraddoldeb y sector cyhoeddus yng Nghymru, gweithluoedd y sector cyhoeddus a gofal plant.
Yr hyn a glywsom
“Pan o’n i’n feichiog ‘da mhlentyn cyntaf, ro’n i’n gweithio fel glanhawraig a wnes i orfod stopo gweithio pan o’n i tua 3 mis yn feichiog oherwydd pwysedd gwaed uchel. ‘Doedd fy nghyflogwr i ddim yn fy nghefnogi a rhoddodd e’r gorau i fy nhalu. ‘Doedd fy mos i ddim yn credu bo fi’n feichiog i ddechrau am nad oeddwn wedi cael fy sgan gyntaf. Ddaeth y mater i ben yn y llys yn y diwedd, ac er bo fi wedi ennill, wnes i ddim cael lot fawr o arian am nad oedd fy mos i wedi cofnodi’n gywir yr holl oriau oeddwn wedi gweithio.”
Mam, Sir Gaerfyrddin
Cynhaliwyd grwpiau ffocws gyda mamau yng Nghaerdydd a chrëwyd fforwm ar-lein gan ddefnyddio Senedd Dialogue – dull sy’n caniatáu trafodaeth agored a didwyll lle gall cyfranogwyr rannu eu barn a’u syniadau, yn ddienw neu fel arall. Mae hefyd yn gyfle i gyfranogwyr ddarllen syniadau a phrofiadau pobl eraill rhoi eu barn a gwneud sylwadau arnynt.
Roedd ehangder y safbwyntiau a rennir – rhai ohonynt yn gadarnhaol ac yn tynnu sylw at arfer da gan rai cyflogwyr – yn adlewyrchu amrywiaeth y cyfranogwyr. Cyflwynwyd cyfraniadau gan famau o Flaenau Gwent i Sir Gaerfyrddin, ac o Ben-y-bont ar Ogwr i Sir y Fflint. Roedd y rhai a gymerodd ran yn cynnwys mamau ifanc, mamau sengl, mamau o gartrefi ag incwm isel a rhai ohonynt mewn gwaith, rhai’n rhan-amser a rhai ar gontractau dim oriau, ac eraill yn ddi-waith. O ran y rhai a oedd yn gyflogedig, rhannwyd barn gan famau’n gweithio yn y sector cyhoeddus, preifat a’r trydydd sector.
Daeth nifer o themâu allweddol i’r amlwg a lywiodd y sesiynau tystiolaeth dilynol yn ogystal â’r argymhellion a wneir i Lywodraeth Cymru yn adroddiad y Pwyllgor.
Mae strwythur anhyblyg y gweithle a’r rhagdybiaethau gofal plant a wneir o ran rhywedd, yn ogystal â’r gwahaniaethu cyffredin sy’n digwydd yn themâu a godwyd yn aml gan nifer o fenywod fel rheswm pam mae mamau yn fwy tebygol o gael eu cyfyngu i waith rhan-amser â chyflog isel gyda llai o gyfleoedd am gynnydd gyrfaol.
“Mae swyddi rhan-amser neu swyddi hyblyg yn bwysig i lawer o rieni fel y gallant ddal y ddysgl yn wastad rhwng gofal plant a gwaith. Mae diffyg difrifol o swyddi rhan-amser ar gael, ac mae’r mwyafrif ar gyflog isel a heb fod angen llawer o sgiliau. Mae llawer o bobl sydd â sgiliau a gyrfaoedd gwych yn methu gweithio yn syml am nad yw’r swyddi ar gael.”
Mam, Caerdydd
Roedd y farn a rannwyd am weithio’n hyblyg yn llywio briff aelodau’r Pwyllgor ar gyfer sesiynau tystiolaeth ffurfiol, a oedd yn dilyn grwpiau ffocws a chasgliad y fforwm ar-lein. Dangoswyd hyn orau yn ystod sesiwn dystiolaeth lle roedd Anna Whitehouse, a elwir hefyd yn Mother Pukka, sylfaenydd gwefan y ffordd o fyw eponymaidd i rieni ac ymgyrchydd cadarn dros weithio’n hyblyg, wedi rhannu ei phrofiad hi a rhai ei dilynwyr.
Beth wnaeth y Pwyllgor ei argymell?
Gwnaeth y Pwyllgor nifer o argymhellion amrywiol a phellgyrhaeddol a oedd yn cynnwys ailasesu Cynnig Gofal Plant newydd Llywodraeth Cymru, gan annog newid diwylliant, a sicrhau bod cyrff cyhoeddus, busnesau ac elusennau sy’n derbyn cyllid cyhoeddus yn cymryd cyfrifoldeb dros ddileu gwahaniaethu, ac wrth gwrs, hyrwyddo gweithio’n hyblyg.
I ddarllen yr holl argymhellion a wnaed gan y Pwyllgor, gallwch weld yr adroddiad llawn yma.
Beth nesaf?
Byddwn yn aros am ymateb gan Lywodraeth Cymru i’r argymhellion a wnaed, cyn iddynt gael eu trafod yn ystod Cyfarfod Llawn. Byddwch yn gallu gwylio’r sesiwn ar Senedd TV.
Erthygl gwestai gan David Rowlands AC, Cadeirydd Pwyllgor Deisebau’r Cynulliad.
Dydd Gwener 13 Gorffennaf, cyhoeddodd Pwyllgor Deisebau Cynulliad Cenedlaethol Cymru ein hadroddiad ar ddeiseb sy’n galw am driniaeth well ar gyfer diabetes Math 1 mewn plant a phobl ifanc. Cyflwynwyd y ddeiseb gan y teulu Baldwin, a gollodd eu mab/brawd 13 oed, Peter, a fu farw o ganlyniad i beidio â chael ei drin yn effeithiol ar gyfer diabetes Math 1.
Mae’r deisebwyr yn ceisio cael gwell cydnabyddiaeth o symptomau Diabetes Math 1 ymhlith gweithwyr iechyd proffesiynol a’r cyhoedd er mwyn cynorthwyo i gael diagnosis a thriniaeth gyflym ar gyfer plant a phobl ifanc sydd â’r cyflwr. Mae hyn yn hollbwysig oherwydd, os na wneir y diagnosis, gall y cyflwr ddatblygu’n gyflym yn fygythiad i fywyd yr unigolyn. Yn drist iawn, dyma oedd yr achos gyda Peter Baldwin.
Yn benodol, mae’r teulu am sicrhau bod gan bob meddyg teulu fynediad at offer profi gwaed drwy bigo bys, a all roi syniad ar unwaith ynghylch a all plentyn fod yn ddiabetig. Mae hefyd yn hanfodol bod gweithwyr iechyd proffesiynol yn cael eu hyfforddi i adnabod symptomau mwyaf cyffredin diabetes Math 1 – y Pedwar T (Toiled, Blinder, Syched a Theneuo).
Codi ymwybyddiaeth gyda gweithwyr iechyd proffesiynol
Mae oddeutu 1,400 o blant â diabetes yng Nghymru, gyda’r mwyafrif helaeth ohonynt (96 y cant) â diabetes math 1.
Trwy ystyried y dystiolaeth mewn perthynas â’r ddeiseb hon, canfuwyd fod rhywfaint o’r hyn y gallwn ei alw’n ddiffyg adnabod symptomau diabetes Math 1 ymhlith gweithwyr iechyd proffesiynol. Yn benodol, roedd peth tystiolaeth nad oedd staff rheng flaen yn edrych yn arbennig am ddiabetes Math 1 ac nad oedd y clefyd yn ffactor wrth geisio canfod yr hyn oedd yn bod ar gleifion.
Y broblem, wrth gwrs, yw bod llawer o’r symptomau sy’n gysylltiedig â diabetes math 1 hefyd yn gysylltiedig â nifer o broblemau iechyd eraill. Golyga hyn, pan fydd claf yn mynd i weld meddyg teulu, efallai y bydd yn cyflwyno nifer o wahanol symptomau a allai fod yn gysylltiedig â diabetes Math 1, ond gallai hefyd fod yn ddangosyddion ar gyfer cyflyrau eraill, felly mae gan y Pwyllgor rywfaint o gydymdeimlad â meddygon teulu yn hynny o beth.
Mae ein hadroddiad yn cynnwys 10 argymhelliad, ond pe baem am dynnu sylw at yr hyn yr ydym ni’n ei deimlo yw’r ffactor pwysicaf, hwnnw fyddai hyfforddi staff rheng flaen i gydnabod canllawiau NICE. Mae angen i weithwyr iechyd proffesiynol fod yn ymwybodol iawn, pan fydd cleifion yn cyflwyno’r symptomau hyn, y gallai fod yn arwydd o ddiabetes Math 1. Gall canlyniadau methu â chanfod a thrin y clefyd o fewn cyfnod byr iawn o amser, fel yr ydym wedi’i weld yn achos trist iawn Peter Baldwin, fod yn gwbl drasig.
Troi craffu’n weithredu
Yn achos y ddeiseb arbennig hon, gan ein bod wedi cyhoeddi ein hadroddiad a’i gyflwyno i Lywodraeth Cymru, dyna cyn belled ag y gallwn fynd am y tro. Bellach Llywodraeth Cymru sy’n penderfynu beth i’w wneud nesaf a byddem yn gobeithio y bydd yn gweithredu ar ein hargymhellion
Hoffem fanteisio ar y cyfle hwn i gydnabod dewrder y teulu Baldwin. Drwy ddod â’r ddeiseb hon atom, roedd yn rhaid iddyn nhw ail-adrodd a chofio amgylchiadau trasig iawn eu profiad gryn amser ar ôl iddo ddigwydd mewn gwirionedd. Mae’r Pwyllgor wedi bod yn gefnogol iawn i’r cynigion a gyflwynwyd ganddynt yn eu deiseb.
Y peth da am y Pwyllgor Deisebau yw ei fod yn borth i bobl gael mynediad uniongyrchol at Gynulliad Cymru. Mae hynny’n golygu os oes gan bobl bryderon neu anawsterau y maen nhw am eu cyflwyno, drwy’r broses ddeisebau, caiff ei ystyried gyda chryn waith craffu.
Er na fydd pob deiseb yn arwain at ddadl yn y Siambr, mae’r broses o ymgysylltu â deisebwyr, ysgrifennu at Ysgrifenyddion perthnasol y Cabinet, cael yr atebion, ysgrifennu at randdeiliaid eraill ac ati yn golygu bod llawer iawn yn digwydd. Efallai na fydd yn amlwg ar unwaith i’r cyhoedd yn gyffredinol ond gallaf eich sicrhau bod y lefel uchel o graffu ar gael ar gyfer unrhyw ddeiseb a ddaw gerbron y pwyllgor deisebau.
—
Gwnaethom ofyn i Beth sut y teimlai am yr adroddiad:
David Rowlands AC yw Cadeirydd PwyllgorDeisebau‘r Cynulliad. Mae’r pwyllgor yn ystyried yr holl ddeisebau a gyflwynir i’r Cynulliad gydag o leiaf 50 o lofnodion.
Deisebu’r Cynulliad yw un o’r ffyrdd mwyaf uniongyrchol y gall aelod o’r cyhoedd godi materion sy’n peri pryder gyda’r Cynulliad, neu awgrymu polisïau newydd a gwahanol ffyrdd o wneud pethau.
Cyflwynwch eich hunan ac esboniwch yn fras gylch gorchwyl y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu
Fy enw i yw Bethan Sayed, ac rwy’n cadeirio’r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru.
Bethan Sayed AC, Cadeirydd y Pwyllgor yn siarad yn nigwyddiad lansio’r adroddiad.
Rydym yn craffu ar weinidogion y llywodraeth mewn perthynas â’u portffolio. Er enghraifft, rydym wedi gwneud ymchwiliad i radio yng Nghymru yn ddiweddar. Rydym wedi edrych ar y Gymraeg ac rydym hefyd wedi edrych ar yr amgylchedd hanesyddol, yn ogystal â chyllid heblaw cyllid cyhoeddus ar gyfer y Celfyddydau.
Mae wedi bod yn dda i ni allu cael cylch gwaith sy’n cynnwys cyfathrebu fel y gallwn edrych ar dirwedd darlledu Cymru a chraffu ar honno’n effeithiol hefyd.
Mae’r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu newydd gyhoeddi ei adroddiad ar ei ymchwiliad i ariannu addysg cerddoriaeth yng Nghymru a mynediad ati. Dewiswyd pwnc yr ymchwiliad hwn trwy ffordd eithaf arloesol ac ychydig yn anarferol. A allech esbonio’r cefndir a’r hyn a arweiniodd y Pwyllgor i edrych ar y mater penodol hwn?
Ar ôl bod ar bwyllgorau ers cryn amser, gwn fod gan Aelodau’r Cynulliad eu syniadau eu hunain ac yn cynnig syniadau ar gyfer gwaith yn y dyfodol, sy’n ddilys, ond gallent fod yn seiliedig ar ein hoff bynciau ein hunain.
Roeddwn yn meddwl y byddai’n ddiddorol mynd at aelodau’r cyhoedd i ofyn iddynt yn union pa fath o ymchwiliad yr hoffent i ni ei ystyried a’r hyn roedd y boblogaeth am i ni ganolbwyntio arno, a’r hyn oedd y meysydd blaenoriaeth allweddol.
Cynaliasom arolwg cyhoeddus a’r canlyniad oedd bod pobl am i ni ystyried cerddoriaeth mewn addysg. Hynny yw addysg cerddoriaeth a gaiff pobl mewn ysgolion ac yn ein cymunedau a sut y gellir ei gwella a’i datblygu.
Roedd yn syniad eithaf da cynnal yr arolwg cyhoeddus hwn oherwydd y gallai pobl ymgysylltu â phwyllgor mewn ffordd wahanol iawn. Felly, roeddwn yn fodlon mai ein pwyllgor ni oedd y cyntaf i roi cynnig ar hyn ac efallai y gallem ei wneud eto i feddwl am syniadau eraill ar gyfer y dyfodol.
Beth oedd y themâu allweddol yn yr ymchwiliad?
Roeddent yn awyddus iawn i ni edrych ar wasanaethau cerddoriaeth mewn ysgolion. Roedd etholwyr yn dod i’n swyddfeydd yn dweud bod problemau gyda chyllid y sector hwn. Roeddem yn gweld toriadau i wasanaethau cerddoriaeth awdurdodau lleol.
Felly, roeddem am fynd i’r afael â’r hyn oedd yn bwysig a meddwl am atebion i weld sut y gallem gynorthwyo’r sector.
Ni wnaethom ystyried y cwricwlwm, oherwydd bod addysg cerddoriaeth o ran darparu gwasanaeth tiwtora’n wahanol iawn i hynny. Mae hynny’n rhywbeth y gallem ei ystyried yn y dyfodol. Ond nid dyna’r hyn roeddem yn canolbwyntio arno y tro hwn.
Yn ystod yr ymchwiliad, clywodd y Pwyllgor gan ystod eang o dystion ac, o ystyried eich profiadau eich hunan fel cerddor, mae’n rhaid bod y pwnc hwn yn agos iawn at eich calon – oedd unrhyw beth a gododd yn ystod yr ymchwiliad a oedd yn syndod arbennig?
Pan aethom i Ysgol Pengam, canfuom fod gwaith strwythuredig iawn yn cael ei wneud ym maes roc a phop, a’u bod yn cystadlu mewn cystadlaethau yn Lloegr, ond nid oeddent yn gallu gwneud hynny yng Nghymru ac nid oedd dim ensemble. Mae ensemble ar gyfer y gerddorfa, yma yng Nghymru ond dim ensembles roc a phop.
Maya Morris o Ysgol Lewis Pengam yn perfformio yn ystod y digwyddiad lansio
Felly, rwy’n tybio mai’r hyn a wnaeth fy synnu, efallai oherwydd fy mod wedi dod o’r ochr fwy clasurol, yw bod cymaint o frwdfrydedd i sefydlu’r ensemble hwn fel y gallai pobl a oedd am fynd i’r diwydiant roc neu bop wneud hynny trwy eu strwythurau ysgol.
Felly, roedd hynny’n agoriad llygad, ond hefyd yn bleser ei weld, oherwydd nad yw cerddorfeydd ac ensembles bob amser yn addas i bawb. Nid oes rhaid i chi allu darllen cerddoriaeth i gymryd rhan yn y mathau hynny o weithgareddau, felly byddai’n agor llwybr newydd.
O ran y ffrydiau ariannu, nid oedd hynny’n fy synnu, oherwydd bod fy chwaer yn 18 oed ac mae wedi mynychu cerddorfeydd ac rwy’n gwybod, o’m diddordeb cyson yn y mater hwn, nad peth newydd yw’r gostyngiad cynyddol hwn yn narpariaeth gwasanaethau.
Mae’r adroddiad yn dweud bod yn rhaid i wasanaethau cerddoriaeth gael eu diogelu a’u meithrin a bod yn hygyrch i bawb. Mae’r Pwyllgor yn croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i roi gweithgarwch creadigol ar sail gyfartal â meysydd dysgu a phrofiad eraill. Pam mae addysg cerddoriaeth mor bwysig? Beth yw’r manteision?
Rwy’n credu bod llawer o ysgolion yn deall y drefn o ran cerddoriaeth oherwydd eu bod yn deall ei bod yn sgil y gellir ei drosglwyddo – mae’n ymwneud â gweithio fel tîm, mae’n ddisgyblaeth, mae’n galluogi pobl i fod yn greadigol ac i’w nodau llesiant gael eu diwallu. Ond, mewn rhai ysgolion, oni bai bod y pennaeth wir yn deall gwerth cerddoriaeth, efallai na fydd yn treiddio trwy’r ysgol.
Fel rhywun sydd wedi canu’r piano, y fiola a’r feiolin ers i mi fod yn ifanc, rwy’n credu bod yn rhaid ystyried nad yw’n rhywbeth arbenigol nac yn unigryw, a’i fod yn hygyrch – oherwydd y gall eich helpu mewn cynifer o ffyrdd gwahanol mewn bywyd.
Er enghraifft, byddai cwrs cerddorfa yn fy ngalluogi i ddod yn annibynnol. Byddai’n gyfle i mi wneud ffrindiau newydd. Rhaid i chi ddysgu gwrando ar eraill a gallu eu parchu, felly nid yw’r cyfan yn ymwneud â’r gerddoriaeth sydd ar y papur – mae’n ymwneud â sut rydych am ddatblygu fel unigolyn.
Gall pobl sy’n mynd i fyd cerddoriaeth yn ifanc fynd â’u sgiliau i gyfeiriadau eraill a byddwch yn cwrdd â meddygon, gwyddonwyr a gwleidyddion sydd wedi defnyddio cerddoriaeth mewn ffyrdd iddynt ganolbwyntio ar yr hyn y maent am ei wneud mewn bywyd.
Rwy’n credu bod angen i ni annog mwy o ysgolion i ddeall nad yw’n rhywbeth dibwys, lle mae pobl yn gwrando ar gerddoriaeth neu’n ei chwarae am awr y dydd. Mae’n ymwneud â sut y gellir ystyried hynny’n rhan greiddiol o’r cwricwlwm ym mhob lliw a llun. Trwy’r adroddiad hwn, rwy’n gobeithio y gallwn argyhoeddi pobl y gallwn dyfu a datblygu cerddoriaeth yn ein hysgolion.
Gyda’r holl fanteision posibl hynny, rhaid y bu’n anodd i’r Pwyllgor glywed rhai tystion yn disgrifio sefyllfa cerddoriaeth yn addysg Cymru fel ‘argyfwng’. Ym mis Gorffennaf 2015, comisiynodd Llywodraeth Cymru adroddiad i wasanaethau cerddoriaeth yng Nghymru – Beth fu casgliad y Pwyllgor ynghylch y cynnydd a wnaed yn y 3 blynedd ers cyhoeddi’r adroddiad hwnnw – a yw Llywodraeth Cymru yn gwneud digon i atal yr ‘argyfwng’ hwn rhag datblygu?
Roedd yn anodd iawn clywed pobl megis Owain Arwel Hughes, sy’n arweinydd enwog, Tim Rhys-Evans, sy’n arwain Only Men Allowed, yn dweud y pethau hyn, oherwydd nad ar chwarae bach y byddent yn defnyddio’r gair ‘argyfwng’.
Derbyniodd y Pwyllgor dystiolaeth gan Tim Rhys-Evans, sylfaenydd a chyfarwyddwr Only Men Allowed
Mae Cymru yn gysylltiedig â cherddoriaeth a chân, felly mae’n fy mhoeni i eu bod yn dweud ‘efallai nad gwlad y gân fyddwn mwyach os ydym yn caniatáu hyn, lle mae gwasanaethau cerddoriaeth yn cael eu torri, a gallant hyd yn oed ddiflannu mewn rhannau o Gymru’. Mewn gwirionedd, rydym wedi gweld gyda’r ensembles cenedlaethol fod llai o bobl wedi bod yn clyweld ar eu cyfer eleni, felly mae hynny’n bryder.
Hefyd, o ran yr adroddiad a gomisiynwyd, ar ôl i weinidogion penodol adael, rwy’n teimlo nad oedd yn flaenoriaeth i rai awdurdodau lleol. Rwy’n credu mai dyna pam ein bod wedi dweud mor amlwg yn yr adroddiad fod angen arweiniad cenedlaethol a strategaeth genedlaethol, oherwydd na allwch ddibynnu ar awdurdodau lleol.
Rwy’n credu bod rhai pobl, a bod yn deg, wedi dweud ‘wel efallai bod hynny’n mynd ychydig yn rhy bell, nid ydym am godi bwganod’. Ond eto, weithiau gall defnyddio’r mathau hynny o ymadroddion ddweud ‘wel nawr yw’r adeg i sicrhau nad ydym yn cyrraedd y sefyllfa lle nad yw’r gwasanaethau hynny yn bodoli mwyach’. Rwy’n gobeithio bod ein cymorth wedi golygu y gellir cynnal y drafodaeth honno ar yr adeg iawn cyn i fwy o wasanaethau cerdd gael eu torri neu ddiflannu’n gyfan gwbl’.
Mae’r adroddiad ei hun yn cynnwys 16 o argymhellion ond beth yw’r mater pwysicaf sy’n codi o’r canfyddiadau?
Wel, roeddem am ddod o hyd i atebion oherwydd bod hyn wedi bod yn agos at fy nghalon ers blynyddoedd lawer. Mae’n bosibl bod diffyg cydweithredu yn y gorffennol gan bobl o gefndiroedd gwahanol yn y gwasanaeth cerddoriaeth i ddweud ‘wel mewn gwirionedd, sut gallwn wneud i hyn ddigwydd a sut y gallwn wella ar hyn?’
Croesawais fuddsoddiad Llywodraeth Cymru o ran y gronfa waddol, mewn perthynas â’r amnest cerddoriaeth ac o ran rhoi cerddoriaeth ar yr agenda wleidyddol eto. Ond, heb newid strwythurol, nid yw pethau’n mynd i wella. Felly, yr argymhelliad pwysicaf i ni oedd dweud bod angen i ni sefydlu corff hyd braich cenedlaethol ar gyfer gwasanaethau cerddoriaeth yng Nghymru. Ni allwn ddibynnu ar awdurdodau lleol unigol mwyach yn penderfynu a ydynt yn blaenoriaethu hyn ai peidio. Rhaid i ni sicrhau y câi ei ariannu’n briodol, ac y byddai elfen ranbarthol i’r dull cyflwyno ar lawr gwlad.
Ar hyn o bryd, rydych yn ystyried gwaith ensembles cenedlaethol mewn math gwahanol o dirwedd i’r gwaith sy’n mynd rhagddo ar lawr gwlad yn ein cymunedau. Fe’i gelwir ‘y pyramid’, felly y cerddorfeydd ysgolion sydd gyntaf, yna mae’r cerddorfeydd cymunedol, yna mae’r ensembles cenedlaethol. Pe bai un corff cenedlaethol – byddai’n canfod pobl ifanc i ddod trwy’r system, a dyna’r hyn nad ydym yn ei weld ar hyn o bryd.
Cafwyd trafodaeth a ellid ei wneud mewn ffordd wahanol ond, yn y pen draw, rwy’n credu y daethom i’r casgliad – yn enwedig gan ein bod yn galw am strategaeth gerddoriaeth genedlaethol – y byddai un corff cenedlaethol i ymdrin â’r elfen benodol hon o’r gweithlu addysgol yn rhan annatod o’i ddyfodol. Fel pwyllgor, rwy’n credu ein bod am iddo fod yn flaengar. Roeddem am wneud argymhelliad a fyddai’n herio syniadau pobl ac y byddent yn ystyried pethau ychydig yn wahanol i’r cyllid presennol a’r strwythurau presennol.
Hefyd, ni fyddem am adael unrhyw un o’r ardaloedd penodol hynny ar ôl. Nid oeddem am fod yn rhy argymhellol, ond roeddem am osod ein marc a dweud ‘rhaid i hyn fod yn system genedlaethol bellach’.
Erthygl gwadd gan Bethan Sayed AC, Cadeirydd Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu’r Cynulliad
Dros y 10 mlynedd diwethaf, mae cyllid Llywodraeth Cymru a’r Loteri Genedlaethol ar gyfer Cyngor Celfyddydau Cymru wedi gostwng bron 10 y cant mewn termau real, tra bod y Llywodraeth wedi galw ar y sector i ddibynnu llai ar wariant cyhoeddus.
Fi yw Cadeirydd Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu’r Cynulliad ac fel Pwyllgor, roeddem yn teimlo mai dyma’r amser cywir i gynnal ymchwiliad i gyllid heblaw cyllid cyhoeddus ar gyfer y celfyddydau i weld pa mor ymarferol yw galwad y Llywodraeth, ac i nodi camau ymarferol a fyddai’n galluogi’r sector i ymateb yn effeithiol iddo.
Mae angen cyllid ar y celfyddydau er mwyn sicrhau eu dyfodol, ond sut y gellir sicrhau’r cyllid hwnnw?
Pwysigrwydd y celfyddydau i gymdeithas iach
Ni ellir gwadu pwysigrwydd y celfyddydau i gymdeithas iach. Mae’r celfyddydau yn goleuo ac yn cyfoethogi ein bywydau, ac felly maent yn rhan anhepgor o gymdeithas iach. Mae manteision y celfyddydau ar gyfer unigolion a’r gymdeithas gyfan bellach yn cael eu cydnabod yn eang. O’r effaith economaidd i fanteision ym myd addysg, dylai llunwyr polisi gydnabod, hyrwyddo a manteisio ar botensial y celfyddydau o ran sicrhau canlyniadau cadarnhaol yn y gymdeithas.
Cydnabod yr heriau sy’n wynebu’r celfyddydau yng Nghymru
Yn gynnar iawn yn ystod yr ymchwiliad, daeth yn amlwg bod sefydliadau celfyddydol yng Nghymru yn wynebu heriau unigryw, amrywiol ac anodd iawn wrth geisio sicrhau cyllid heblaw cyllid cyhoeddus. Oherwydd bod llawer o’r sefydliadau celfyddydol yng Nghymru yn fach o ran maint ac wedi’u lleoli’n bell o ganolfannau poblogaeth mawr, mae’n anodd iddynt godi arian nad yw’n refeniw cyhoeddus. Yn benodol, o edrych ar y cyllid heblaw cyllid cyhoeddus a ddyfernir ledled y DU, mae’n syfrdanol gweld faint o’r cyllid hwnnw a ddyfernir yn Llundain a de-ddwyrain Lloegr.
Canfu astudiaeth yn 2013 fod cyfraniadau gan unigolion a busnesau i’r celfyddydau yn Llundain yn cyfrif am 85 y cant o’r cyllid cyffredinol a ddyfarnwyd ledled Lloegr. Er nad oedd Cymru’n rhan o’r astudiaeth, mae’n debyg nad yw ein sefyllfa ni’n wahanol i ranbarthau Lloegr y tu allan i Lundain.
Hyd nes i ni gydnabod a mynd i’r afael â’r sefyllfa anghytbwys hon, mae’n amhosibl gweld sut y gellir gwella’r sefyllfa’n ddigonol yng Nghymru. Mae’r ffaith bod maint a lleoliad mor bwysig i gynhyrchu refeniw masnachol yn cymhlethu’r sefyllfa ymhellach, gan ei gwneud hi’n anoddach i sefydliadau godi refeniw y tu allan i ganolfannau poblogaeth mawr.
Mae’r rhain yn anawsterau sy’n benodol i Gymru, sy’n dangos yr angen i Lywodraeth Cymru ddarparu lefel ddigonol o gymorth effeithiol i gefnogi’r hyn y mae wedi gofyn i’r sector ei wneud.
Beth oedd casgliad y Pwyllgor?
Lansiwyd yr adroddiad yn yr Eglwys Norwyaidd ym Mae Caerdydd
Bethan Sayed AC yn siarad yn lansiad yr adroddiad
Roedd y lansiad yn cynnwys perfformiadau o grŵp Theatr Hijinx.
Rydym wedi galw ar y Llywodraeth i gymryd camau i godi proffil y celfyddydau fel achos elusennol ac i godi ymwybyddiaeth ymhlith ymddiriedolaethau a sefydliadau’r DU o’r prosiectau a’r sefydliadau celfyddydol ardderchog sydd yna yng Nghymru.
Ar hyn o bryd, nid oes gan y sector yr adnoddau sydd eu hangen i ymateb yn effeithiol i alwad y Llywodraeth. Roedd prinder sgiliau priodol yn y sector yn thema gyffredin yn y dystiolaeth a gyflwynwyd. Dyna pam yr ydym wedi galw ar Lywodraeth Cymru i greu adnodd sy’n cynnig arbenigedd ar godi arian ar gyfer sefydliadau celfyddydol bach, yn debyg i’r gefnogaeth a ddarperir ar hyn o bryd i fusnesau bach drwy wasanaeth Busnes Cymru.
Fel y gellid ei ddisgwyl, gwelsom fod sefydliadau mwy o faint yn fwy tebygol o lwyddo wrth wneud cais am grantiau gan fod ganddynt well fynediad at sgiliau priodol (er enghraifft, o ran ysgrifennu ceisiadau effeithiol). O ystyried cyn lleied o’r cyllid sydd ar gael ledled y DU a ddyfernir y tu allan i Lundain a’r de-ddwyrain, mae’n ddealladwy bod yna gystadlu ffyrnig am yr arian sy’n weddill.
Yn y fath hinsawdd, nid yw’n syndod bod sefydliadau llai yn ei chael hi’n anodd cystadlu.
Mae hyn yn pwysleisio’r angen am gymorth sydd wedi’i deilwra, sy’n cydnabod anghenion a galluoedd gwahanol y sefydliadau celfyddydol ledled Cymru.
Nid yw hynny’n golygu na ddylai’r rheini sy’n rhan o’r sector archwilio pob cyfle i gynyddu eu hincwm nad yw’n gyllid cyhoeddus. Cawsom dystiolaeth hefyd yn awgrymu y gallai sefydliadau celfyddydol Cymru fod yn fwy rhagweithiol wrth wneud ceisiadau am gyllid.
Roeddem yn falch o glywed am effaith cenhadaeth fasnachu Llywodraeth Cymru i Tsieina, a oedd yn cynnwys dirprwyaeth ddiwylliannol a drefnwyd gan Celfyddydau Rhyngwladol Cymru. Cwmni theatr sy’n gweithio gydag actorion ag anableddau dysgu yw Hijinx, a dywedodd wrthym fod y daith hon wedi agor drysau i deithiau rhyngwladol a chydweithio yn y dyfodol. Dyna pam yr ydym wedi galw ar Lywodraeth Cymru i gomisiynu gwaith ymchwil ar farchnadoedd rhyngwladol sy’n cynnig potensial o ran twf i artistiaid Cymru, a lle bo modd, i gynnwys elfen ddiwylliannol ar deithiau masnach, ochr yn ochr â strategaeth i ddatblygu marchnadoedd rhyngwladol.
Ar ôl galw ar y sector celfyddydol i ddibynnu llai ar gyllid cyhoeddus, yr hyn sy’n glir yw bod angen i Lywodraeth Cymru gynnig lefel briodol o gymorth goleuedig sydd wedi’i deilwra os yw’n disgwyl i’w galwad gael effaith gadarnhaol yn y sector.
Gallwch ddarllen adroddiad llawn y Pwyllgor a’i argymhellion yma.
Dilynwch Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu ar Twitter @SeneddDGCH
Fel rhan o’n hymchwiliad pwyllgor i’r isafbris am alcohol, gofynnwyd i bobl ifanc a phobl ddigartref am eu barn. Ymhlith y nifer o syniadau a gynigwyd oedd bod posibilrwydd y gallai canlyniadau anfwriadol ddeillio o godi isafbris am alcohol.
Y cefndir i Fil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru)
Ym mis Hydref 2017, gofynnwyd i Bwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon y Cynulliad ystyried manylion Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru) Llywodraeth Cymru. Mae’r Bil yn bwriadu gosod isafbris am uned o alcohol yng Nghymru, a’i gwneud yn drosedd i alcohol gael ei werthu neu ei gyflenwi o dan y pris hwnnw.
Nod y Bil yw diogelu iechyd yfwyr niweidiol a pheryglus drwy gynyddu pris alcohol rhad, cryf fel seidr gwyn. Fel rhan o’i waith, roedd y Pwyllgor eisiau darganfod a fyddai’r newidiadau hyn yn effeithio ar bobl ifanc a hefyd a allai unrhyw ganlyniadau anfwriadol ddeillio o’r Bil ar gyfer pobl sy’n ddibynnol ar alcohol, yn enwedig pobl sy’n ddigartref neu sydd mewn perygl o fod yn ddigartref.
Canlyniadau anfwriadol?
Roedd y Pwyllgor wedi clywed trwy ei hymgynghoriad na fyddai cynnydd yn y defnydd o gyffuriau yn un o ganlyniadau anfwriadol y Bil, fel y byddai pris cyffuriau penodol dal i fod yn ddrutach na phrisiau alcohol uwch. Dywedwyd wrth y Pwyllgor bod pris cyffuriau megis spice yn “…rhywbeth fel £20 ym Manceinion, a rhywbeth tebyg i £35 yn Llundain”.
Fel rhan o’r ymchwiliad, cynhaliodd y Pwyllgor grwpiau ffocws gyda’r gymuned ddi-gartref a phobl ifanc ledled Cymru, gan gynnwys Tŷ Croeso yn Wrecsam, Gwasanaeth Cymorth Ieuenctid Sir Gaerfyrddin, Canolfan Huggard yng Nghaerdydd a Choleg Llandrillo.
Rhoddodd y bobl hynny a gymerodd ran mewn grwpiau ffocws y Pwyllgor, yn benodol aelodau’r gymuned ddi-gartref, barn gyferbyniol i’r hyn roedd y Pwyllgor wedi clywed yn flaenorol. Roeddent yn meddwl y byddai prisiau alcohol uwch yn cael effaith negyddol ar yfwyr dibynnol, a gwthio rhai yfwyr tuag at sylweddau eraill, mwy niweidiol, gan byddai cyffuriau fel spice yn rhatach.
“Gallwch brynu potel o fodca am £ 15 ond gallwch gael pilsen am £ 7 – £ 10, a bydd ei effaith yn para drwy’r nos”
Myfyriwr coleg, Conwy
Oherwydd y wybodaeth cyferbyniol a dderbyniodd y Pwyllgor, gofynwyd am fwy o wybodaeth am brisiau rhai cyffuriau yng Nghymru yn benodol, a chanfuont gall brynu spice ar strydoedd De Cymru am £5-10, a atgyfnerthodd beth a glywodd y Pwyllgor drwy’r grwpiau ffocws.
Beth arall dywedodd pobl ifanc a’r gymuned ddi-gartref?
Roedd pwyntiau ychwanegol a godwyd drwy’r grwpiau ffocws yn cynnwys:
Yn hytrach na’u hatal rhag prynu rhai mathau o alcohol, y byddai pobl ifanc, yn syml iawn, yn aberthu rhywbeth arall yn eu cyllideb, neu’n dod o hyd i wahanol ffyrdd o gael mynediad at yr alcohol y maent fel arfer yn ei brynu.
“Ni fyddai cynyddu pris alcohol yn newid y diwylliant yfed ond gallai arwain at fwy o ymddygiad gwrthgymdeithasol fel dwyn”
Myfyriwr coleg, Abertawe
Dywedodd rhai bod y cynigion yn y Bil yn rhy eithafol, a defnyddiwyd Awstralia fel enghraifft o rywle na ellid gweini alcohol ar ôl 10 o’r gloch yr hwyr; tra bod awgrymiadau eraill yn cynnwys cyfyngu ar faint o alcohol y gellid ei brynu mewn diwrnod, a fyddai’n fwy effeithiol na newid y pris.
“Nid yw’r llywodraeth wedi rhoi cynnig ar unrhyw ffordd arall o fynd i’r afael â’r mater.”
Myfyriwr Prifysgol, Caerdydd
Beth wnaeth y Pwyllgor ei argymell?
“Argymhelliad 1. Rydym yn argymell bod y Cynulliad Cenedlaethol yn derbyn egwyddorion cyffredinol Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru).”
Yn gyffredinol, mae’r Pwyllgor yn teimlo y byddai’r Bil yn helpu i wella ac amddiffyn iechyd y boblogaeth yng Nghymru. Fodd bynnag, yn dilyn ei hymgynghoriad, ac wedi ystyried y safbwyntiau a roddwyd gan aelodau o’r gymuned ddi-gartref a’r bobl ifanc hynny a gymerodd ran yn y grwpiau ffocws, maent wedi mynegi pryderon y gallai’r Bil yn ei ffurf bresennol gael effaith negyddol ar yfwyr dibynnol, a gallai wthio rhai yfwyr tuag at sylweddau eraill, mwy niweidiol.
Mae’r Pwyllgor yn awgrymu “dylai Llywodraeth Cymru gomisiynu gwaith ymchwil annibynnol i ddarganfod faint o broblem yw defnyddio sylweddau eraill yn lle alcohol yn debygol o fod pe bai isafbris uned yn cael ei gyflwyno”.
Mae’r Pwyllgor hefyd wedi dweud yr hoffent weld isafbris am alcohol fel rhan o becyn ehangach o gamau a gwasanaethau cymorth i leihau dibyniaeth ar alcohol, a chodi ymwybyddiaeth o yfed cyfrifol.
Y camau nesaf
Caiff y Bil ei drafod heddiw (13 Mawrth 2018) yng Nghyfarfod Llawn y Cynulliad Cenedlaethol, ac yna cynhelir pleidlais i benderfynu a all fynd ymlaen i gyfnod nesaf proses ddeddfu’r Cynulliad. Gallwch wylio’r ddadl yn fyw ar Senedd.TV.
Ar #DyddGofal18, roeddem yn meddwl y buasem yn edrych ar y sesiynau tystiolaeth diweddar o’n hymchwiliad i Blant a Phobl Ifanc Sydd Wedi Bod Mewn Gofal. Roedd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus am glywed yn uniongyrchol gan bobl ifanc a oedd wedi cael profiad o fod mewn gofal ac roeddem yn falch iawn bod dau grŵp wedi cytuno i siarad â ni, a rhannu eu profiadau.
Roeddem yn arbennig o awyddus i glywed am:
y cymorth a’r gefnogaeth a gawsant mewn gofal;
faint o Weithwyr Cymdeithasol a lleoliadau a gawsant, a faint o ddewis, os o gwbl, oedd ganddynt yn y penderfyniadau hyn;
A oedd bod mewn gofal wedi effeithio ar eu haddysg;
A oeddent yn barod pan ddaeth yn amser gadael gofal; a
Beth y byddent yn ei newid i wneud y profiad o fod mewn gofal yn well i eraill
Roedd y bobl ifanc yn wirioneddol agored a didwyll gyda ni am eu profiadau a chawsom ddigon ganddynt i gnoi cil drosto. Y negeseuon allweddol a gododd yn y sesiynau oedd bod angen i blant fod yn ganolog i’r system, ac ei bod yn hanfodol nad yw gofal yn rhywbeth sy’n cael ei wneud i bobl ifanc, ond yn cael ei wneud gyda phobl ifanc.
Yr angen am sefydlogrwydd ym mywyd pobl ifanc sydd wedi bod mewn gofal
Roedd pawb a ddaeth i siarad â’r Pwyllgor wedi cael nifer o leoliadau, rhai ohonynt yn ormod i’w cofio. Roeddent hefyd wedi cael nifer o Weithwyr Cymdeithasol. Clywsom nad oedd y penderfyniad i newid gweithwyr cymdeithasol neu hyd yn oed leoliadau (eu cartrefi mewn gwirionedd) y bobl ifanc yn cael ei drafod gyda nhw. Dywedodd un person ifanc wrthym ei bod wedi darganfod ddydd Gwener y byddai’n cael ei symud ddydd Llun, ond bod y maethwyr yn gwybod ers dros fis ei bod yn dod. Dywedodd un arall wrthym sut roedd wedi cael pum newid i’w thîm cefnogi yn ystod y mis diwethaf – a oedd yn golygu ei bod wedi gorfod ailadrodd ei stori ar sawl achlysur, a oedd yn peri gofid a chryn drawma iddi. Mae’r angen am gysondeb ym mywydau’r rhai sydd mewn gofalyn hanfodol, a dylid ystyried yr hawl i ymgynghori a chyfathrebu am eu bywydau yn hawl sylfaenol.
Yr effaith y mae bod mewn gofal yn ei chael ar addysg
Clywsom am yr effaith negyddol a gafodd newid lleoliadau ar addysg un person ifanc, gan olygu ei bod wedi colli tua dwy flynedd a hanner o’r ysgol uwchradd. Dywedwyd wrthym hefyd am stigmateiddio disgyblion mewn gofal fel un achlysur pan gafodd un o’r bobl ifanc ei ddal yn camymddwyn yn yr ysgol gyda disgybl arall, a chanfod bod y disgybl arall wedi cael cosb, ac nid oedd hi wedi cael cosb am ei bod mewn gofal. Fodd bynnag, clywsom hefyd mai atgofion da un o’r bobl ifanc oedd ennill 14 TGAU A* i C er gwaethaf awgrymiadau na fyddai hyn yn bosibl. Ysbrydolwyd y Pwyllgor gan yr hyn yr oedd y person ifanc yma wedi’i gyflawni, ond fe’i digalonwyd bod hyn y tu hwnt i’r hyn a ddisgwylid ohono. Mae’n rhaid inni fel cymdeithas sicrhau bod y dyheadau a osodwn ar bobl ifanc yr un fath waeth pwy ydynt. Mae uchelgais plant mewn gofal yr un mor ddilys ag uchelgais unrhyw blentyn arall ac felly mae angen inni sicrhau eu bod yn cael eu cyflawni.
Cymorth ar gyfer y sawl sydd ar fin gadael gofal
Clywsom lawer am y ffaith mai ychydig iawn o gefnogaeth sydd ar gael i’r rhai sydd ar fin gadael gofal – dywedwyd wrthym:
“They are quick enough to take us off our parents but not quick enough to help us stand on our own two feet”.
Clywsom nad oedd llawer o bobl ifanc yn gwybod sut i ddefnyddio peiriant golchi, neu ariannu mynd i siopa am fwyd wrth adael gofal.
Mae tystiolaeth yn dangos y gall y newid i fod yn oedolyn fod yn fwy anodd i bobl sy’n gadael gofal na llawer o’u cyfoedion o oed tebyg. Mewn system lle rydym yn disgwyl i’r grŵp hwn o bobl ifanc fynd allan ar eu pen eu hunain yn 18 oed (er bod hyn yn dechrau newid gyda’r cynllun ‘pan fydda i’n barod’), mae angen i garreg filltir o’r fath fod yn broses a gefnogir.
Camau nesaf ymchwiliad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus
Roedd y sesiynau tystiolaeth hyn yn rhan allweddol o’r ymchwiliad i sicrhau bod yr holl leisiau perthnasol yn cael eu clywed. Rydym am ymgorffori’r diwylliant fod pobl ifanc yn ganolog i wneud penderfyniadau sy’n effeithio arnyn nhw, ac ni fyddem wedi gallu cyflawni hyn heb barodrwydd yr unigolion hyn i dreulio amser yn siarad â ni, a helpu ein dealltwriaeth o’r materion y maent yn eu hwynebu.
Mae ymchwiliad y Pwyllgor yn parhau a bydd yn ymestyn drwy gydol y Pumed Cynulliad, gan ein bod yn benderfynol o gadw’r grŵp hwn o blant a phobl ifanc yn uchel ar yr agenda wleidyddol, nes bod y canlyniadau y maent yn eu haeddu yn cael eu cyflawni.
Ar 29 Ionawr 2018, daeth dirprwyaeth o Aelodau a Chlerc y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn Senedd Bermwda i Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Trefnwyd yr ymweliad gan Gymdeithas Seneddol y Gymanwlad (CPA) fel rhan o’i rhaglen dair blynedd gyda’r nod o atgyfnerthu craffu ariannol yn Nhiriogaethau Tramor y Deyrnas Unedig. Mae CPA UK wedi ffurfio consortiwm gyda Swyddfa Archwilio Genedlaethol y DU ac Asiantaeth Archwilio Mewnol y Llywodraeth i gyflwyno prosiect tair blynedd o weithgareddau er mwyn dod â seneddwyr a swyddogion archwilio o’r tiriogaethau a’r DU ynghyd i drafod fframweithiau ar gyfer arfer da a blaenoriaethau ym maes rheolaeth ariannol gyhoeddus.
Dysgu o un o seneddiaethau hynaf y byd
Roedd y ddirprwyaeth yn awyddus i ymweld â’r Cynulliad Cenedlaethol i drafod yr heriau a’r cyfleoedd sy’n gyffredin i waith deddfwrfeydd llai. Mae Senedd Bermwda ymhlith yr hynaf yn y byd; fe’i sefydlwyd ym 1620, ac mae’n ganddi 36 Aelod.
Gwnaethom drafod rôl y rhai sydd â’r dasg o gefnogi pwyllgorau cyfrifon cyhoeddus fel rhan o’u gwaith. Roeddem yn falch o groesawu Anthony Barrett, yr Archwilydd Cyffredinol Cynorthwyol, i siarad am y berthynas rhwng Swyddfa Archwilio Cymru a’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus.
Roedd gan y ddirprwyaeth ddiddordeb hefyd yn y ffordd y caiff rhaglen waith y Pwyllgor ei phenderfynu, ei chynllunio a’i blaenoriaethu a sut y mae’r Pwyllgor yn cynnal ei ymchwiliadau. Roedd yn ddiddorol i bawb ohonom, ac yn gysur hefyd, gael clywed am yr heriau cyffredin o ran dal y Llywodraeth i gyfrif gyda nifer gyfyngedig o Aelodau etholedig.
Yn y trafodaethau, canolbwyntiwyd hefyd ar yr hyn sy’n gwneud Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus effeithiol ac ar yr angen am gonsensws yn y Pwyllgor, am annibyniaeth, a’r angen i greu canlyniadau adeiladol.
Dywedodd Nick Ramsay AC, Cadeirydd Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
“Roeddem yn falch o groesawu’r ddirprwyaeth o Fermwda gan ein bod yn cydnabod y ffaith bod gwerth mewn archwilio arfer da rhyngwladol o ran goruchwyliaeth seneddol o gyllid cyhoeddus. Dysgwyd llawer trwy archwilio’r hyn sy’n wahanol a’r hyn sy’n debyg yn nulliau Bermwda a Chymru a thrafod dulliau o gynnal effeithiolrwydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wrth weithio mewn deddfwrfa fach “.
Roedd yr ymweliad yn ddefnyddiol iawn i bawb a gymerodd ran ac fe gyfrannodd at ddyfnhau’r ddealltwriaeth o arfer da rhyngwladol ym maes goruchwylio cyllid cyhoeddus. Hefyd, cyfrannodd yr ymweliad at feithrin gallu a hyder Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus Bermwda i weithio’n fwy effeithiol, ac roedd yn fraint i’r Cynulliad Cenedlaethol gael bod yn rhan o hynny.
Y gobaith yw ein bod wedi sefydlu perthynas hirdymor â Phwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus Bermwda ac y byddwn yn parhau i rannu cymorth ac arfer da am flynyddoedd i ddod.
Blog y Cynulliad 